Ғарб Россия нефт экспортига эмбарго жорий қилди

Якшанба куни, Россиянинг Украинага бостириб киришидан деярли бир йил тўлиб, Ғарб Кремлнинг асосий даромад манбаи бўлган Россия нефт экспортига деярли тўлиқ эмбарго жорий қилди.

Тақиқ истиснолардан холи эмас эди, уларнинг энг муҳими нархнинг юқори чегараси. Бундан ташқари, Россияга санкцияларни четлаб ўтиш учун нефт ва нефт маҳсулотларини сотишни тайёрлаш ва тартибга солиш учун бутун бир йил бор эди.

Эмбарго нефтнинг учинчи давлатларга етказиб берилишига тааллуқли эмас. Бунда жиддий истиснолар мавжуд бўлгани учун Россия экспортининг кескин пасайишига ва нефт нархининг сакрашига олиб келмайди, балки Россия хом ашёси нархини чеклайди.

Халқаро энергия агентлиги (IEA) ҳисоб-китобларига кўра, Кремл 2030 йилга бориб эмбарго туфайли экспортдан 1 триллион долларга яқин тушумни қўлдан бой беради ва Россиянинг жаҳон энергетика бозоридаги улуши 20 фоиздан 13 фоизга тушади.

Кремлга бой берилган бозорларни АҚШ ва Яқин Шарқ мамлакатлари эгаллайди.

Нефт эмбаргоси Ғарб Путиннинг уруш машинасини пул ва технологияда чеклаш ва Украинага ёрдам бериш умидида анча фойжа бериши мумкин. Бироқ, молиявий ва шахсий санкциялардан фарқли ўлароқ, нефт санкциялари учун деярли бир йил вақт кетди.

Ўтган йил баҳорида асосий импортчи - Европа Иттифоқидан ташқари ҳамма: АҚШ, Буюк Британия ва иттифоқчилар Россия нефтидан воз кечишларини эълон қилишди. У рус хомашёсига ҳаддан ташқари қарам эди. Шу сабабли, май ойида ЕИнинг 27 та давлати аллақачон заифлашган иқтисодиётларига путур етказмаслик учун икки марта кечиктириш билан эмбарго жорий этишга келишиб олди.

5 декабрдан ЕИ нефт сотиб олишдан бош тортди, шу якшанба, 5 февралдан эса нефт маҳсулотларини харид қилишни тўхтатди.

"Дружба" қувури орқали етказиб берилаётган нефт эмбаргодан истисно қилинди - Европа Иттифоқи фақат денгиз импортини тақиқлади. Лекин асосий истисно ҳам нефт, ҳам нефт маҳсулотлари эмбаргосига тегишли. Бу ҳам нархнинг юқори чегараси.

Нима учун юқори нарх чегараси керак?

Юқори нарх чегараси - бу санкцияларни юмшатиш дегани. Бу америкаликлар томонидан Россия экспортининг қулаши, нефтнинг жаҳон нархларининг кўтарилиши ва Ғарб иқтисодиётининг асосий муаммоси - инфляциянинг кескинлашувининг олдини олиш учун лобби қилинган.

Гап шундаки, Европа Иттифоқи ўзи учун харид қилишдан бош тортишдан ташқари, ўз компанияларига денгиз орқали етказиб бериладиган Россия хомашёси билан исталган жойда муомала қилишни тақиқлаган. Россия Европа танкерларига, суғурта, молиялаштириш ва савдога кириш имкониятини йўқотди, муқобилни тезда топиб бўлмайди.

Нарх чегараси Россия учинчи мамлакатларга келишилган нархдан пастроққа сотадиган хом ашё ва маҳсулотлар учун ушбу чекловни бекор қилади. Энди чегара бир баррел нефт учун 60 доллар, самолёт ёқилғиси ва дизел ёқилғиси каби қиммат нефт маҳсулотлари учун 100 доллар ва мазут каби арзонлари учун 45 доллар қилиб белгиланган.

G7 аъзолари - АҚШ, Буюк Британия, Германия, Франция, Италия, Канада ва Япония, шунингдек, Европа Иттифоқининг қолган давлатлари ва уларга қўшилган Австралия истиснони имзолади.

Нефт нархининг юқори чегараси Европа эмбаргоси билан бирга 5 декабрда кучга кирди. Бироқ, у ҳали қўлланилмади, чунки Россиянинг Уралс нефти ўшандан бери арзонроқ эди.

Тўғри, Ғарб уни ҳар икки ойда бир марта қайта кўриб чиқишга ва жорий бозор нархидан 5 фоизга пастроққа белгилашга рози бўлган эди. ва биринчи қайта кўриб чиқиш фақат бир кун олдин бўлиши керак эди. Бироқ, Қўшма Штатлар иттифоқчиларни нефт эмбаргоси қандай бўлишини кўриш учун уни март ойининг ўрталарига қолдиришга кўндирган.

Бироқ, бу бозорда нархлар нефтга қараганда анча чалкаш, чунки маҳсулотларнинг кўп хилма-хиллиги ва битимлар ва шартномалар ҳар доим ҳам шаффоф эмасУмуман олганда, Goldman Search маълумотларига кўра, Россия глобал дизел бозорининг 15 фоизини ташкил қилади ва яқин вақтгача у Европага 80 фоизни етказиб берган.

S&P Global статистик маълумотларига кўра, урушдан олдин Европа барча дизел ёқилғисининг ярмини Россиядан импорт қилган. Шу сабабли, Европанинг Россиядан маҳсулот сотиб олишдан бош тортиши жаҳон бозоридаги оқимларнинг қайта тақсимланишига олиб келади, бу ҳар қандай ҳолатда ҳам нархларнинг ошиши ва узилишлар юзага келади дегани.

Танкерлар тақчиллиги туфайли Россия учун нефтдан кўра нефт маҳсулотларини қайта йўналтириш қийинроқ бўлади. Бундан ташқари, Ҳиндистон ва Хитой нефтни чегирма билан сотиб олишдан хурсанд бўлса, ўзлари нефт маҳсулотларини мўл-кўл ишлаб чиқарадилар.

IEA раҳбари Бирол бундан хавотирда эмас.

"Ўтиш даврининг айрим қийинчиликлари муқаррар. Бироқ нефт маҳсулотларини етказиб бериш бўйича глобал йўналишлар фаол равишда қайта чизилади ва йилнинг иккинчи ярмида нефтни қайта ишлаш бўйича катта қувватларни ишга тушириш режалаштирилган", деди у.

Россия бунга қандай жавоб беради?

Ғарбдаги кўплаб харидорлар ва суғуртачилар Россия нефтидан юз ўгиришди, ҳатто у нарх чегарасидан пастроқда сотилса ҳам, чунки санкциялар янги восита бўлиб, Россия хом ашёси билан ишлаш хавфини баҳолаш жуда қийин. Натижада, Россия қолган содиқ харидорларга чегирма беришга мажбур. Натижада унинг нефтига Осиёда, жумладан, Хитойда, айниқса, Ҳиндистонда талаб катта.

"Паст ва ўрта даромадли давлатлар биринчи бўлиб наф кўради. Чегирмалар уларни жаҳон энергетика бозорида Путиннинг Украинага бўлган тажовузкорлиги туфайли юзага келган нархларнинг ўсишидан ҳимоя қилишга ёрдам беради", деди жума куни АҚШ молия вазири Жанет Эллен янги чегара нархни шарҳлар экан.

"Янги чекловлар халқаро коалициямизнинг Россиянинг жиноий уруш олиб бориш қобилиятига путур етказиш ҳаракатларида муҳим рол ўйнайди. Молиявий санкциялар билан биргаликда улар Путинга танлов беради: урушга пул сарфлаш ёки ундан эскирган иқтисодиётни қўллаб-қувватлаш учун ишлатиш", деди Эллен.

Финляндиянинг SREA тадқиқот маркази ҳисоб-китобларига кўра, Россия нефт эмбаргоси ва шифтидан кунига тахминан 160 миллион евро йўқотмоқда ва бу якшанба куни нефт маҳсулотларига эмбарго кучга киргандан сўнг, кунлик йўқотишлар миқдори яна 120 миллион еврога ошади.

Кремл матбуот котиби Дмитрий Песков эса ҳисоб-китобларни абсурд деб атайди. У нефт нарх чекловига Путин қарши чоралар тўғрисидаги фармонни имзолаган нефтга ўхшаш тарзда жавоб беришга ваъда берди.

"Фармон жуда ғалати", дейди Америка Стратегик ва халқаро тадқиқотлар маркази (CSIS) ходими Татяна Митрова.

"Шунчаки, шартномаларда нарх чегарасини эслатиб ўтишни тақиқлайди. Лекин ЕИ шартномаларда чегарани эслатиб ўтишни талаб қилмайди. Шунинг учун бу ҳужжат менга жуда маъносиз туюлади", деди у.

“Менимча, бу вақтинчалик ечимдир. Россия расмийлари ўзларига маневр қилиш учун жой қолдирган. Эҳтимол, бу вақт ёзгача ўз хизматларини синаб кўришлари керак - транспортдан суғуртагача, шундан кейин қаттиқроқ жавоб келади" дея қўшимча қилди марказ ходими. “Замин” янгиликларини “Telegram”да кузатиб боринг