Покистоннинг Индус сув шартномаси бўйича зиддиятли даъволари

Покистоннинг Ҳиндистонга йўллаган, Индус сув шартномасини тўхтатиб туриш қарорини қайта кўриб чиқишни сўраган сўнгги мактуби Покистоннинг ўз ҳаракатлари оқибатлари билан курашаётганини кўрсатади. Мактубда Ҳиндистоннинг шартномани тўхтатиб туриш қарори “бир томонлама ва ноқонуний” деб эълон қилинган, аммо у ҳолатга олиб келган чегара орти терроризми ҳақида гапирилмайди. Сув ҳуқуқларини талаб қилиш баробарида террорчи гуруҳларни қўллаб-қувватлаш Покистонни очиқ зиддиятга олиб келади ва унинг ахлоқий мавқеини сўроқ остида қолдиради.

Ҳиндистон 2025 йил апрель ойида Паҳалгамда 26 тинч фуқаро ҳалок бўлган терактдан сўнг Индус сув шартномасини тўхтатди. Покистон ўз фуқароларига қарши зўравонликни қўллаб-қувватлаётган ҳолда, халқаро ҳамкорлик неъматларидан фойдаланишни кута олмайди. Ҳиндистоннинг “Покистон чегара орти терроризмини ишончли ва сўзсиз рад этмагунча шартнома тўхтатилган ҳолда қолади” деган позицияси ҳам асосли, ҳам зарур ҳисобланади.

Бу қарорга Покистоннинг жавобида маълум бир зиддият кўринади. Покистон Халқ партияси раҳбари Билавал Бҳутто Зардари яқинда “Покистонга сув етказиб бериш тўхтатилиши “борлиққа таҳдид” сифатида қабул қилинади ва бизни урушдан бошқа йўл қолмайдиган ҳолатга олиб келади”, дея баёнот берди. Бу гаплар Покистоннинг ўнлаб йиллар давомида Ҳиндистонга нисбатан қўллаётган чалғитувчи мантиғини ёрқин акс эттиради. Ҳиндистонга қарши учта уруш ва минглаб терактлар уюштирган мамлакат, энди ўз қилмишларининг оқибатларига дуч келганда уруш билан таҳдид қилмоқда.

Покистон раҳбарлари “ҳуқуқлар масъулиятлар билан бирга келади” деган оддий принципни тушунмасликда давом этмоқда. Индус сув шартномаси 1960 йилда “яхши ният ва дўстлик руҳида” имзоланган. Аммо Покистон бу руҳни бошидан бузди. Ўтган 65 йил давомида Покистон Ҳиндистонга қарши уч уруш бошлади ва барибир сув бўйича мажбуриятларини адо этишини талаб қилди.

Покистон қўллаб-қувватлаган терроризм натижасида 20 000 дан зиёд ҳинд фуқаролари ҳалок бўлган, жумладан Паҳалгамдаги сайёҳларга уюштирилган яқиндаги ҳужум ҳам бор.

Шартноманинг ўзи Покистон учун манфаатли бўлган тарзда тузилган. Индус havzasining atigi 47 фоизини назорат қилган ҳолда, Покистон сувнинг 80 фоизига эга бўлди. Ҳиндистон эса 39 фоизга эга бўлса ҳам, фақат 20 фоиз сувни олди. Ҳиндистон бу келишувни яхши ният билан қабул қилди ва Покистондан тинчлик интилишини кутган эди. Аммо Покистон бу устунликдан фойдаланиб, ҳужумлар уюштирди ва Ҳиндистон сув етказиб беришда давом этади, деб умид қилди.

Покистон доим Жамму ва Кашмирдаги деярли ҳар бир ҳинд лойиҳасига қарши чиққан, Ҳиндистонни низоларни ҳал қилиш механизмларига юз тутишга мажбур қилган. Салал ГЭС самарадорлиги Покистон эътирозлари туфайли камайган, Тулбул навигация лойиҳаси эса тўхтатилган. Ҳатто Баглиҳар ва Кишанганга каби лойиҳалар халқаро арбитраж ва мутахассислар томонидан қўллаб-қувватланганда ҳам, Покистон эътироздан воз кечмади.

Покистон терроризми сабаб яратилган хавфсизлик вазияти Ҳиндистондаги кўплаб лойиҳаларни кечиктирди. Ҳиндистон дарёлардаги 30 000 МВт гидроэлектр қувватининг фақат 1/6 қисмини ривожлантира олди.

Хусусан, 2012 йилда Тулбул навигация лойиҳасига қилинган террорчилик ҳужуми Покистоннинг инфратузилма ривожига қарши зўравонликдан фойдаланишини кўрсатди. Покистоннинг ҳозирги сув инқирози Ҳиндистоннинг эмас, балки ўз сиёсатининг натижаси.

Охирги ҳисоботларга кўра, Синд вилоятига сув оқими 17 фоизга камайган ва бу экин экишга салбий таъсир қилган. Аммо бу камайиш Ҳиндистоннинг имкониятларининг чекланганлигини, эмаски, махсус зарар етказиш ниятини кўрсатади. Индус дарёлари, хусусан муссон фаслида, улкан ҳажмда сув олиб келади ва Ҳиндистоннинг мавжуд инфратузилмаси бу оқимни жиддий ўзгартириш имконига эга эмас.

Асосий муаммо — Покистоннинг терроризм ва ҳамкорлик ўртасида аниқ танлов қилмаслигида. Билавал Бҳутто Зардари каби раҳбарлар “кенг қамровли мулоқот” ҳақида гапиради, лекин мамлакат террористик гуруҳларга бошпана беришда давом этмоқда. Улар сув ҳуқуқларини талаб қилишади, лекин шу вазиятни уларнинг терроризмни қўллаб-қувватлаши юзага келтирганини тан олишмайди.

Ҳиндистоннинг “қон ва сув бирга оқмайди” деган позицияси Покистоннинг ўнлаб йиллик иккиюзламачиликка оқилона жавоб бўлди. Илгари терроризм масаласини бошқа икки томонлама муаммолар билан боғлаш уринишлари самарасиз бўлган, чунки Покистон ваъдалар бериб, кейин улардан қайтган. Индус сув шартномасининг тўхтатилиши, ниҳоят, Покистон ҳаракатлари учун реал оқибатлар яратади.

Шартнома бандлари халқаро ҳуқуқ қандай қилиб ёмон ниятли томонлар томонидан суистеъмол қилиниши мумкинлигини кўрсатади. Покистон Ҳиндистондан мажбуриятларга риоя этилишини назорат қилиш ҳуқуқини олган, лекин терроризмни тугатиш бўйича ҳеч қандай кафолатлар бермаган. Шартномада чиқиш ёки якун топиш санаси каби бандлар йўқ ва бу ҳолатда ўзгариш киритишни мушкуллаштиради.

Вена конвенцияси халқаро шартномалар бўйича, тубдан ўзгарган шароитлар шартномани бекор қилиш учун асос бўлиши мумкинлигини тан олади ва Покистоннинг терроризмни давомий қўллаб-қувватлаши бунга аниқ мисолдир.

Покистоннинг ҳозирги аҳволи — терроризмни танлашнинг нархи қандай бўлишини кўрсатади. Мамлакат сув етишмовчилиги, энергия танқислиги ва қишлоқ хўжалиги муаммоларига дуч келмоқда, бу эса унинг сиёсатлари минтақавий барқарорликни издан чиқарганидан далолат беради.

Покистон бу ҳақиқатларни тан олиш ўрнига, таҳдидлар ва талаблар билдиришда давом этмоқда.

Халқаро ҳамжамият Ҳиндистоннинг Индус сув шартномасини тўхтатиши Покистон тажовузига нисбатан қонуний жавоб эканини тан олиши керак.

Ҳеч бир давлат ўз фуқароларига қарши зўравонликни қўллаб-қувватлаётган қўшнига манфаат бериши шарт эмас. Покистоннинг сув ҳуқуқлари ҳақидаги баёнотлари унинг терроризм ва уруш тарихи фонида маъносиз кўринади.

Покистонда икки йўл бор: терроризмни тўхтатиш ва ҳамкорлик йўлига қайтиш ёки ўз ҳаракатларининг оқибатларига дуч келиш.

Покистон бу муҳим танловни қилмагунча, Ҳиндистоннинг шартномани тўхтатиб туриш қарорини оқилона ва зарур деб қабул қилиш лозим. «Замин»ни Telegram’да ўқинг!