Pokistonning Indus Suv Shartnomasiga oid qarama-qarshi bayonotlari

Pokistonning Hindistondan Indus Suv Shartnomasining to‘xtatilishini qayta ko‘rib chiqishni so‘ragan so‘nggi maktubi, Pokiston o‘z harakatlari oqibatlari bilan kurashayotganini ko‘rsatadi. Maktubda Hindistonning shartnomani bekor qilingan deb e’lon qilgan qarori “yagona va noqonuniy” deb e’lon qilingan, ammo bu javobga olib kelgan choralar – chegara orti terrorizmi – o‘n yilliklar davomida e’tibordan chetda qolgan. Pokiston suv huquqlarini talab qilarkan, terrorchilarni boshpana qilayotgani o‘zaro qarama-qarshilikni ko‘rsatadi va uning axloqiy vakolatini so‘roq ostiga oladi. Hindiston 2025 yil aprel oyida Pahalgamdagi teraktda 26 tinch fuqarolar halok bo‘lganidan keyin Indus Suv Shartnomasini to‘xtatdi. Pokiston hind fuqarolariga qarshi zo‘ravonlikni homiylik qilib turib, xalqaro hamkorlik afzalliklaridan bahramand bo‘la olmaydi. Hindistonning “Pokiston chegara orti terrorizmini ishonchli va ortga qaytmas ravishda tark etmagunicha” shartnoma to‘xtatilganicha qoladi degan mavqeasi asoslidir va zarur.

Bu qarorga Pokistonning javobida iroqlantirish bor. Pokiston Xalq Partiyasi yetakchisi Bilaval Bhutto Zardari yaqinda Pokistonga suv ta’minotining to‘xtatilishi “egzistensial tahdid” sifatida ko‘rilishini, Pokistonga “urushdan boshqa yo‘l qolmasligini” ogohlantirdi. Bu bayonot o‘n yillardan beri Pokistonning Hindistonga yondoshuvini aniqlab kelgan chalg‘itilgan mantiqni aks ettiradi. Hindistonga qarshi uch urush boshlagan va minglab terror hujumlari uyushtirgan mamlakat o‘z harakatlari oqibatlariostida urush tahdidi berib turgan holatda har qanday mantiq tanqisligining namunasi. Pokiston rahbarlari “huquqlar majburiyatlar bilan bog‘langan” asosiy printsipni tushunmayotgandek ko‘rinadi. 1960 yilda imzolangan Indus Suv Shartnomasi “yaxshi iroda va do‘stlik ruhida” tuzilgan edi. Pokiston bu ruhga boshidan buzdi. Oxirgi 65 yilda Pokiston Hindistonga qarshi uch urush boshladi va baribir Hindistondan suvni adolatli bo‘lishini talab qildi. 20 000 dan ortiq hind fuqarolari Pokiston homiylik qilgan terrorizm oqibatida qurbon bo‘ldi, jumladan yaqinda Pahalgamdagi turistlarga uyushtirilgan hujum.

Shartnoma o‘zida Pokiston foydalisini aks ettiradi. Indus havzasining atigi 47 foizini nazorat qilayotgan holatda ham Pokiston suvning 80 foiziga huquq oldi. Hindiston esa 39 foiz havzaga ega bo‘lishiga qaramay, suvning faqat 20 foiziga ega bo‘ldi. Hindiston bu kelishuvni yaxshi niyat bilan qabul qilgan, Pokiston esa unga tinchlik bilan javob beradi deb umid qilgan. Buning o‘rniga Pokiston strategik pozitsiyani alohida hujumlar uchun ishlatdi va Hindiston suv berishda davom etadi deb o‘yladi. Pokiston yillab har bir Hindiston loyihasiga qarshi chiqdi, Hindistoni nizolarni hal qilish mexanizmlariga majbur qildi. Salal GES funksionalligi Pokiston noroziligi bois buzildi, Tulbul Navigatsiya Loyihasi kechiktirildi. Neutrallar va arbitraj sudlari Baglihar va Kishanganga loyihalarini qo‘llab‑quvvatlaganida ham Pokiston norozilikni davom ettirdi.

Pokiston terrorizmi bilan yaratilgan xavfsizlik vaziyati ko‘plab Hindistondagi loyihalarni kechiktirdi. Hindiston taxmin qilinayotgan 30 000 MW gidroenergetik sig‘imning atigi oltidan bir qismida ishladi. Ayniqsa, 2012 yilda Tulbul Navigatsiya Loyihasiga uyushtirilgan terrorchilik hujumi Pokiston infratuzilma rivojiga to‘sqinlik qilish uchun zo‘ravonlikdan foydalanishini ko‘rsatadi. Pokistonning hozirgi suv tanqisligi uning emas, Hindiston emas, balki o‘z siyosatining natijasidir. So‘nggi ma’lumotlar sinhdagi suv oqimi 17 foizga pasayganini ko‘rsatdi, ekin ekishga ta’sir qildi. Bu pasayish Hindiston daryolar oqimini o‘zgartira olmasligi bilan bog‘liq, zarar yetkazish niyati emasligini anglatadi. Indus daryolari, ayniqsa monsun mavsumida, katta miqdorda suv olib keladi, va Hindistonning mavjud infratuzilmasi tarmoqlarning oqimini tubdan o‘zgartira olmaydi.

Asosiy masala Pokistonning terrorizm yoki hamkorlik o‘rtasida tanlov qilmasligidir. Bilaval Bhutto Zardari kabi rahbarlar “keng ko‘lamli muloqot” haqida gapirar ekan, mamlakat terrorchilar uchun boshpana berishni davom ettiradi. Ular suv huquqlarini talab qiladi, lekin terrorizmni qo‘llab‑quvvatlash bu vaziyatni yaratganini tan olmaydi. Hindistonning “qon va suv birgalikda oqmaydi” degan mavqeasi Pokistonning o‘nlab yillik ikkiyuzlamachiligiga yetuk javobdir. Avvalgi urinishlardan farqli o‘laroq, Pokiston terrorizm bo‘yicha oldinga siljishini boshqa masalalar bilan bog‘lashga ishonmaydi. Indus Suv Shartnomasining to‘xtatilishi nihoyat Pokiston harakatlari uchun haqiqiy oqibat yaratadi.

Shartnoma moddalari xalqaro huquqni yomon niyatli tomonlar qanday manipulyatsiya qilishi mumkinligini ko‘rsatadi. Pokiston Hindistonni tekshirish huquqini oldi, lekin terrorizmni tugatishni kafolatlamadi. Shartnomada chiqish yoki amaldagi muddat belgilanmagan, bu esa vaziyat o‘zgarganda uni o‘zgartirishni murakkablashtiradi. Xalqaro shartnomalar to‘g‘risidagi Venetsiya konvensiyasi asosiy holatlar o‘zgarganida uni bekor qilishni taqullasa, Pokistonning terrorizmni qo‘llab‑quvvatlashi bunga aniq misol bo‘ladi. Pokistonning hozirgi vaziyati terrorizmni tanlashdan kelib chiqadigan narxni aks ettiradi. Mamlakat suv yetishmovchiligi, energiya tanqisligi va qishloq xo‘jaligi muammolariga ega bo‘ldi, bu qisman uning o‘z siyosatlari mintaqaviy barqarorlikni zaiflashtirganidan kelib chiqadi. Bu real holatlarni tan olingan o‘rniga, Pokiston rahbarlari tahdidlar aytishni va talablarni bildirishni davom ettiradi.

Xalqaro hamjamiyat Pokistonning agressiyasiga javoban Hindistonning Indus Suv Shartnomasini to‘xtatishini maqbul deb bilishi kerak. Biror mamlakat o‘z fuqarolariga qarshi zo‘ravonlikni homiylik qilayotgan qo‘shnisi uchun foyda berishi kerak emas. Pokistonning suv huquqlari haqidagi bayonotlari uning terrorizm va urush tarixiga asoslanganida bo‘sh eshitiladi. Pokiston terrorizmni qo‘llashni to‘xtatishi va hamkorlik yo‘lidan qaytishi yoki o‘z harakatlarining oqibatiga duch kelishi mumkin. Pokiston bu asosiy qarorni qabul qilmagunicha, Hindistonning shartnomani to‘xtatishi oqilona va kerakli qaror bo‘lib qoladi. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!