Шарқнинг буюк табиб ва файласуфларидан бўлган Абу Али ибн Сино илмнинг на оз, на кўп, роппа-роса 29 соҳасига оид тўрт юз элликта асар ёзган. Аммо, афсуски, бу асарларнинг 274 тасигина давримизгача етиб келган. Бунинг сабаби қуйидагича.
Ҳамадонда яшаган пайтида ҳаётини асраш учун яширинча Исфахон ҳокими билан мактуб ёзишган ибн Синони кўп ўтмасдан шаҳар ҳокимига «сотишади». Ҳоким эса уни ҳибс этишларига буйруқ беради. Содиқ шогирдларидан бири бу хабарни буюк табибга етказганидан сўнг улар иккаласи қўлга илинган буюмлари ва қўлёзмаларини олиб, Исфахонга қочишади. Улардан салгина кейинроқ етиб келган отлиқлар табибнинг уйига ўт қўйишади. Афсуски, уйда унинг кутубхонаси, хусусан, қанчадан-қанча қўлёзмалари қолиб кетганди.
Ибн Сино, барибир, қўлга тушди. Тўрт ой зиндонда ётади. Аммо бу ҳам унинг руҳиятини синдира олмади. Бугунга қадар ёзилган илмий асарларнинг энг каттаси ҳисобланмиш «Шифо» китобини зиндонда ёзиб тугатди. Шунингдек, яна учта асарни бошлаб қўйди. Булар:
— Ахлоқий-дидактик мавзудаги «Мусаффо йўл ҳақида» асари.
— «Оғриқларнинг муолажаси ҳақида» китоби.
— “Ҳайй ибн Якзон» номли бадиий асар.
Айни дамда биз сўз юритмоқчи бўлган, бутун Европада шов-шувларга сабаб бўлган асар ҳам айнан шу.
«Ҳайй ибн Якзон» асари қаҳрамони прототип образ. У реал шахс бўлиб, ҳибсхонада унга қараган кузатувчи миршабларнинг бошлиғи. Бу асар номи тилимизга сўзма-сўз таржима этилса, “Айиқнинг фарзанди» деган маънони англатади. Асар қариянинг суҳбатлари асосида қурилган. Қариянинг оқилона насиҳатлари, ибратомуз суҳбатлари билан инсон метафизик саёҳатга чиқади. Жаҳаннамга тушади ва ҳоказо…
Шарқнинг бошқа бир буюк олими Ибн Рушд асарни таржима қилиб, бутун Европага ёйди. Шундан сўнг асарнинг машҳурлиги, овозаси яна кенгайди. Ибн Синонинг вафотидан 150 йил ўтиб, Европа адабиётининг асосчиларидан саналмиш Данте Алигери ундан таъсирланиб, «Илоҳий комедия» асарини ёзади.
ХIII-ХIV асрларда яшаган машҳур итальян шоири 1307 йилда яшаб турган жойи Флоренциядан сургун қилинади. Ана шундан сўнг у «Илоҳий комедия»ни ёза бошлайди.
Ибн Сино ижодини ўрганадиган олимлар якдилликда «Илоҳий комедия» буюк табибнинг юқорида тилга олинган асари таъсирида ёзилгани, ҳатто анчагина фикрлар, сюжетлар кўчирма эканини қайд этиб келишади.
Қизиқарли фактлар
— «Илоҳий комедия»даги жуда кўплаб фикрлар, иборалар, ҳатто сюжетлар ҳам «Ҳайй ибн Якзон»даги билан бир хил.
— Ибн Сино ҳам, Данте Алигери ҳам бу асарни сургунда бўлган пайтда ёзган.
— «Илоҳий комедия»нинг учинчи — асосий бўлими Ибн Синонинг “Космик фазодаги барча жисмлар муҳаббатдан куч олиб ҳаракатланади”, деган фикри асосига қурилган.
— Данте Алигерининг «Илоҳий комедия»сида Ибн Сино билан унинг «Ҳайй ибн Якзон»ини таржима қилган олим Ибн Рушд ҳақида алоҳида тўхталиб ўтилган.
— Данте асарини ўзи «Комедия» деб номлаганди. Аммо ўлимидан сўнг машҳур италиялик ёзувчи Жованни Бокаччио унга “илоҳий” сўзини ҳам қўшиб қўйди. Қисқаси, Алигери ёзган асарнинг номи «Илоҳий комедия» бўлмаган.
— Алигери Ибн Сино, Аль-Фарғоний, Абу Машъар, Муҳаммад аль-Хоразмий ва бошқаларнинг асарларидан фойдаланган.
— «Илоҳий комедия» жаҳон халқларининг кўпгина тилларига таржима қилинган. Ўзбекистон Қаҳрамони Абдулла Орипов асарнинг “Дўзах” қисмини ўзбек тилига таржима қилган.
Бобур ТЎХТАМУРОДОВ,
Олий ҳарбий божхона институти тингловчиси
Олий ҳарбий божхона институти тингловчиси
Манба: Hordiq.uz “Замин” янгиликларини “Одноклассники”да кузатиб боринг
Ctrl
Enter
Хато топдИнгизми?
Иборани ажратиб Ctrl+Enter тугмасини босингМавзуга оид янгиликлар
“Кальяри” Шомуродов бўйича бир қарорга келди
Volkswagen ва Volvo компаниялари Ўзбекистон фуқароларини ишга таклиф қилди
Сувнинг фанга номаълум бўлган янги хусусияти топилди
Польша генерали: “Россия ва Беларусь билан чегарада миналанган майдонларни ўрнатиш керак”
Россияда Ишим дарёсидаги сув сатҳи тарихий рекордни янгилади
Тошкент марказидаги кўчалардан бирида асфалт ўпирилиб тушди
Ҳамид Содиқ: “Агар қонунлар ишламаса, қонунларнинг вазифасини коррупция бажаришни бошлайди”
Шойгу Украина дронларига қарши қўлланиладиган янги воситалар билан танишди
