Ҳозирги замонавий ҳаётда кўплаб инсонлар учун сменали ёки тунги иш турмушнинг ажралмас қисмига айланди. Кимдир оиласини таъминлаш учун кечаси ишлайди, яна кимдир ноаниқ график орқали барқарор даромад топади. Аммо шундай турдаги иш тартиби соғлиққа жиддий таъсир кўрсатиши мумкинлиги ҳақида олимлар огоҳлантирмоқда, деб хабар берди тадқиқотчилар.
Sun Yatsen университети мутахассислари Буюк Британия Биобанк лойиҳаси доирасида 220 мингдан ортиқ кишининг маълумотларини таҳлил қилди. Текширув натижалари “Mayo Clinic Proceedings” журналида чоп этилди. Олимлар хулосасига кўра, тунги ва ноаниқ вақтларда ишловчи одамларда буйракда тош ҳосил бўлиш хавфи ўртача 15 фоизга юқори экани аниқланган. Айниқса, ёш ходимлар ҳамда жисмоний ҳаракат талаб этилмайдиган ишда ишловчиларда бу хавф кўпроқ кузатилган.
Мутахассислар бу ҳолатни бир нечта омиллар билан боғлашмоқда. Биринчидан, сменали ишда ишловчилар кўп ҳолларда шошилинч ва тайёр таомлардан фойдаланади. Бу таомлар кўпинча тузли ва ёғли бўлиб, улар сийдикда минераллар миқдорини кўпайтириб, буйракда тош пайдо бўлишига замин яратади.
Иккинчидан, бундай графикда ишлайдиганлар кўпинча сувни етарлича ичмайди. Организмда етарли суюқлик бўлмаса, сийдик зичлашиб, ундаги тузлар тезроқ кристалланади. Бу эса тош ҳосил бўлиш жараёнини тезлаштиради.
Бундан ташқари, жисмоний фаолликнинг камлиги, чекиш одати ва уйқу режимининг бузилиши ҳам хавфни кучайтиради. Тунги сменада ишлаш инсоннинг табиий биологик соатини издан чиқаради, гормонлар мувозанати бузилади ва организмда моддалар алмашинуви тўғри ишламай қолади. Бу эса буйракка ортиқча босим тушириб, тош ҳосил бўлиши учун қулай шароит яратади.
Қизиқ жиҳати шундаки, узоқ йиллар давомида сменали ишлаган одамларда хавф нисбатан пастроқ қайд этилган. Олимлар буни “соғлом ишчи эффекти” билан изоҳлайди: яъни соғлом инсонларгина бундай оғир шароитга узоқ вақт чидай олади. Шунингдек, организм маълум вақтдан сўнг тунги ишга қисман мослашиши мумкин. Бироқ бу жараённинг асл механизми ҳали тўлиқ ўрганилмаган.
Мутасаддилар ва соғлиқни сақлаш мутахассислари эса аниқ тавсия бермоқда: сменали ишнинг зарарини йўқотишнинг иложи йўқ, лекин унинг салбий таъсирини камайтириш мумкин. Бунинг учун ходимлар етарлича сув ичиши, овқатланишда туз ва ёғни чеклаши, қисқа танаффусларда юриш ва ҳаракат қилишни одатга айлантириши, шунингдек, уйқу сифатига алоҳида эътибор бериши зарур.
Иш берувчиларга ҳам тавсия қилинмоқда: соғлом овқатланиш бурчаклари, спорт залларига имтиёзли абонементлар ёки мунтазам тиббий кўриклар ташкил қилиш орқали ходимлар саломатлигини қўллаб-қувватлаш керак.
Хулоса аниқ: сменали иш замонавий ҳаётнинг талабларидан бири, аммо унда соғлиққа эътиборсизлик қилиш буйрак касалликлари хавфини кескин оширади. Шу боис ҳар бир инсон ўз саломатлигини ҳимоя қилиш учун оддий, аммо самарали қадамларни ўз вақтида ташлаши керак.
“Zamin”ни Telegram'да ўқинг!
