Amerikaliklar Donald Trampning birinchi 100 kunini qanday baholadi?

^{Foto: Selcuk Acar / Anadolu via Getty Images}
Dadil va’dalar, keng ko‘lamli islohotlar va tashqi siyosat tashabbuslarining uzun ro‘yxati hokimiyatda yuzinchi kunini nishonlagan Donald Tramp ma’muriyati uchun jiddiy siyosiy muammolarga aylanib bormoqda. So‘rovlar shuni ko‘rsatadiki, amerikaliklar prezidentning keskin qarorlari tufayli ijobiy natijalar yo‘qligi va yangi xavflar yuzaga kelayotganidan tobora ko‘proq xafa bo‘lmoqda. Bu haqda Forbes nashri siyosatshunos va One Big Union kanali muallifi Yan Veselovning fikrlarini keltirdi.

Donald Trampning birinchi prezidentligi davrida uning faoliyatiga berilgan baholar asosan salbiy bo‘lgan. Bu safar uning prezidentligi ishonch zaxirasi bilan boshlandi. 2025 yil yanvar oyi oxirida, inauguratsiyadan so‘ng, Trampning aholi tomonidan ma’qullanishi reytingi (uning faoliyatini ijobiy va salbiy baholaganlar orasidagi farq) o‘rtacha +11 foizni tashkil etdi. Ammo dastlabki 100 kun ichida u o‘z ustunligini yo‘qotdi, so‘rov natijalariga ko‘ra, endi farq -9 foizni ko‘rsatmoqda. Tramp avvalgi muddatining dastlabki 100 kunidan keyin ham xuddi shunday raqamga ega edi, biroq bu safar pasayish keskinroq bo‘ldi – uch oy ichida 20 foizga yaqin.

Ushbu ko‘rsatkichlar bo‘yicha Tramp o‘z ishining dastlabki 6 oyida ijobiy reytingni saqlab turgan avvalgi barcha prezidentlardan ortda qoldi. Trampni eng ko‘p pastga tortayotganlar o‘zini demokratlar ham, respublikachilar ham emas deb hisoblaydigan mustaqil saylovchilardir. Aprel oyidagi so‘rovlarda prezident ishiga salbiy baho berganlar ulushi ular orasida o‘rtacha 62 foizni, umumiy reytingi esa -28 foizni tashkil etadi.

Iqtisodiyot

2024 yilda aksariyat amerikaliklar o‘z moliyaviy ahvoli Bayden davridan ko‘ra Tramp davrida yaxshiroq bo‘lganini e’tirof etdi va «qo‘msash» respublikachini Oq uyga qaytarishga yordam berdi. Endi esa iqtisodiyot Trampning eng zaif nuqtalaridan biri bo‘lib qolmoqda – aprel oyida uning reytingi -14 foizga tushib ketdi, ya’ni prezidentning iqtisodiy muammolarni yengish qobiliyatiga ishonmaganlar ulushi bu savolga ijobiy javob berganlarga nisbatan 13 foizga yuqori bo‘lgan. Va agar yanvar oyida taxminan teng miqdordagi amerikaliklar iqtisodiyotning holatini ijobiy va salbiy baholagan bo‘lsa, aprel oyining oxiriga kelib salbiy baholashlar ulushi 50 foizdan oshdi, ijobiy baholashlar esa deyarli 20 foizga tushdi.

Bu AQSHda koronavirus epidemiyasi avj olgan 2020 yil aprel oyidan beri eng past darajada tushgan iste’molchilar ishonchi indeksi kabi o‘lchovlar bilan ham tasdiqlanadi. Investorlar kayfiyatining bir o‘lchovi sifatida ishlatilishi mumkin bo‘lgan S&P 500 fond indeksi Trampning birinchi muddati dastlabki uch oyi davomida barqaror o‘sdi. Ammo keyin keskin pasaydi, bu oxirgi yarim asrdagi eng yomon ko‘rsatkich edi.

Iqtisodiy pessimizm va fond bozori vahimasining o‘sishiga Tramp ko‘pchilik mamlakatlarga qo‘ygan yirik boj tariflari sabab bo‘ldi. Savdo siyosati masalalari bo‘yicha Trampning ma’qullanish reytingi hozir -20 foiz atrofida. Xuddi shunday baholar inflyatsiya masalasiga ham tegishli: Trampning narxlarni pasaytirish haqidagi va’dasiga qaramay, saylovchilar import qilinadigan tovarlarga bojlar tufayli narxlarning oshishi tezlashishini kutmoqda. Bu iste’molchi tadqiqotlarida ham, moliyaviy regulyatorlarning baholashlarida ham yaqqol namoyon bo‘lyapti.

^{Foto: AP
Migratsiya}

Hozirgacha Tramp siyosatining eng kuchli jihati immigratsiya sohasidir. U Meksika bilan chegarani yopish haqidagi saylovoldi va’dasini bajardi: agar Bayden davrida noqonuniy kesib o‘tishga urinishlar soni rekord darajada bo‘lsa, hozir bu so‘nggi to‘rt yildagi eng past ko‘rsatkichdir. Natijada, prezidentning ishini ma’qullash reytingi dastlabki 100 kuni aksariyat qismida ijobiy bo‘lib qoldi. Ammo aprel oyi oxiriga kelib, bu masalada ham salbiy baholar ustun kela boshladi.

Bunda Salvadorga noqonuniy deportatsiya qilingan Kilmar Abrego Garsiya bilan bog‘liq shov-shuvli yangiliklar rol o‘ynagan bo‘lishi mumkin. Tramp ma’muriyati Oliy sud qaroriga qaramay, uni Qo‘shma Shtatlarga qaytarishdan bosh tortmoqda. So‘rovda ishtirok etganlarning atigi 31 foizi Trampning bu ishini ma’qullagan.

Xuddi shu so‘rovda ishtirok etganlarning 63 foizi prezident Isroilni tanqid qilgan qonuniy migrantlarni deportatsiya qilish huquqiga ega bo‘lmasligi kerak, deb hisoblaydi. Shunga qaramay, ma’muriyat 4 mingdan ortiq talaba vizalarini bekor qildi, bu asosan ularning Falastinni qo‘llab-quvvatlagani sababli. So‘ralganlarning uchdan ikki qismi Trampning amerikalik jinoyatchilarni Salvadorga deportatsiya qilish taklifiga qarshi, u yerda prezident Nayib Bukele qamoqxona eksportini tashkil qilgan.

Federal hukumat

Ayni damda Tramp ma’muriyati davlat idoralarida keng qamrovli islohotlar o‘tkazmoqda, keraksiz davlat xodimlarini qisqartirish va samarasiz davlat dasturlarini yopish orqali budjet xarajatlarini kamaytirishga harakat qilmoqda. Bunda prezidentga milliarder Ilon Mask va uning Hukumat samaradorligi departamenti (DOGE) jamoasi yordam bermoqda. Mansabdor shaxslarning noto‘g‘ri ishdan bo‘shatilishi, ijtimoiy nafaqa oluvchilarning o‘lgan deb e’lon qilinishi va tejalgan budjet mablag‘larini bo‘rttirib ko‘rsatilishi haqidagi xabarlar ortidan DOGE demokratlarning asosiy nishoniga aylandi.

Amerikaliklar orasida Maskning ishidan norozilik kuchaymoqda – respondentlarning 57 foizi uni salbiy baholagan. Taxminan shuncha odam federal hukumat xarajatlari o‘zgarmagan yoki ko‘paygan, ma’muriyat hukumat xodimlarini ishdan bo‘shatishda hadidan oshmoqda deb hisoblaydi.

Tashqi siyosat

Tramp o‘z inauguratsiyasi arafasida tuzilgan Isroil va HAMAS o‘rtasidagi sulhni tashqi siyosatdagi ilk muvaffaqiyati deb hisoblashi mumkin edi. Ammo bu uzoqqa cho‘zilmadi – atigi bir oy o‘tgach, G‘azo sektorida harbiy harakatlar qayta boshlandi. Rossiya-Ukraina mojarosini 24 soat ichida yoki prezidentlikning dastlabki 100 kunida tugatish haqidagi ko‘plab va’dalar ham hali natija bermadi. Amerikaliklarning atigi 35 foizi prezidentning bu boradagi harakatlarini ijobiy baholaydi.

Umuman, Trampning tashqi siyosati haqida gap ketganda, aprel oyidagi so‘rovlarda salbiy baholar ustunlik qilmoqda, reytinglar -14 foizdan -23 foizgacha. Trampning quyushqondan chiquvchi takliflari ham qo‘llab-quvvatlanmayapti. Misol uchun, so‘rovda ishtirok etganlarning 76 foizi Grenlandiyaning AQSH tomonidan anneksiya qilinishiga qarshi, 86 foizi esa Kanadaga nisbatan xuddi shunday harakatga qarshi.

Muallif fikriga ko‘ra, Trampning bir vaqtda ko‘plab xalqaro muammolarni hal qilish istagi kamida bitta yo‘nalishda ham muvaffaqiyat qozonishiga to‘sqinlik qilayotgan bo‘lishi mumkin. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!