2025 yilning noyabr oyining oxirida Toshkentda havo sifatining keskin yomonlashishi bir nechta omillar birlashuvi bilan bog‘liq. O‘zbekiston Ekologiya qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, asosiy sabab kuchli harorat inversiyasi bo‘lib, buning natijasida ifloslangan havo yer sathidan yuqoriga ko‘tarila olmadi.
Texnogen yuklamalar esa bu holatni yanada kuchaytirdi. Mutaxassislar ta’kidlashicha, bu holat nafaqat ob-havo sharoiti, balki to‘plangan ekologik muammolar natijasidir.
Ekologiya qo‘mitasi vaziyatni tabiiy va inson faoliyati bilan bog‘liq omillar birikmasi deb tushuntirdi. Noyabr oxirida shakllangan inversiya, kuchsiz shamol bilan birgalikda, shaharning "yopilishiga" olib keldi va chiqindilarning yuqoriga ko‘tarilib, tarqalishiga yo‘l bermadi.
Yuqori bosim va past shamol tezligi tufayli tutun odatdagidan uzoqroq davom etdi. Jahon banki va Ekologiya qo‘mitasi o‘tkazgan tadqiqot natijalariga ko‘ra, asosiy ifloslanish manbalari quyidagicha taqsimlangan: tabiiy changlanish va antropogen chiqindilar ulushi bir-biriga yaqin.
Shunday vaziyatlarda noqulay ob-havo sharoiti bo‘lsa, ifloslanish juda tez to‘planadi. Ekobloger Mu’tabar Xushvaqtovaning fikricha, muammo tizimli o‘zgarishlar bilan ham yomonlashmoqda: isitish tizimining mazut va ko‘mirdan o‘zini qaramligi, yashil hududlarning kamayishi va tabiiy shamol koridorlarini buzadigan zich qurilishlar bunga sabab bo‘lmoqda.
Nanotexnologiyalar markazi direktori, professor To‘lqin Po‘latov changlanishning oshishini tuproqning degradatsiyasi, Orolning qurib borishi va mintaqaning umumiy cho‘llashuvi bilan bog‘ladi. Uning aytishicha, tabiiy chang va isitish mavsumida yuzaga keladigan mayda zarrachalar o‘zaro aralashib, eng xavfli aralashmani hosil qiladi.
Bu holatda uch asosiy omil bir vaqtning o‘zida ishlagan: kuchli harorat inversiyasi, past shamol tezligi va texnogen chiqindilar. Ularning birlashuvi natijasida ifloslanish yer sathidan yuqoriga ko‘tarilmadi va uzoq vaqt davomida yer sathida qoldi.
Pediatr Kamola Po‘latovaning ta’kidlashicha, PM2.5 va PM10 zarrachalari bir necha soatda nafas yo‘llarining qo‘zg‘alishi, yo‘tal va surunkali kasalliklarning kuchayishiga olib keladi. Bunday davrlarda shifoxonalarga murojaat qiluvchilar soni ortib boradi.
Uzoq muddatli ta’sir esa o‘pka va yurak kasalliklari, gipertoniya va yurak-qon tomir muammolari xavfini oshiradi. Qon oqimiga kirib boradigan PM2.5 zarrachalari ifloslangan havoni yirik shaharlarda yashovchi aholi uchun eng xavfli omillardan biriga aylantiradi.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
Mehmon guruhidagi foydalanuvchilar ushbu nashrga izoh qoldira olmaydi.
