88 million dollarlik metan kuzatuvchi sun’iy yo‘ldosh fazoda yo‘qolib qoldi

BBC News xabariga ko‘ra, iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan 88 million dollarlik MethaneSat sun’iy yo‘ldoshi bilan aloqa uzilgan va hozircha uni tiklash imkoni mavjud emas. Ushbu sun’iy yo‘ldosh metan gazining neft va gaz sanoatidan chiqayotgan manbalarini aniqlash uchun mo‘ljallangan edi.

Atrof-muhitni himoya qilish bilan shug‘ullanuvchi AQShdagi nufuzli notijorat tashkilot — Environmental Defense Fund (EDF) loyihani boshqargan. Loyihaga Google va Jeff Bezos kabi texnologik gigantlar moliyaviy ko‘mak ko‘rsatgan. Sun’iy yo‘ldosh o‘tgan yili SpaceX raketasi yordamida orbitaga chiqarilgan edi va 5 yil davomida metan chiqindilarini aniqlab, butun dunyo olimlari va hukumatlari uchun ochiq ma’lumotlar taqdim etishi rejalashtirilgan edi.

EDF vakillarining ma’lum qilishicha, MethaneSat bilan aloqa o‘n kun avval uzilgan va dastlabki tahlillarga ko‘ra, qurilma quvvatni yo‘qotgan bo‘lishi mumkin. Tashkilot sun’iy yo‘ldoshni qayta tiklash ehtimoli juda kamligini bildirgan.

Metan — issiqxona gazlari ichida eng kuchli ta’sirga ega bo‘lganlardan biri. U atmosferada uzoq turmasa-da, 100 yillik davrda karbonat angidridga qaraganda 28 baravar kuchliroq isish effektiga ega. Xalqaro hamjamiyat 2030 yilga qadar metan chiqindilarini 30% ga kamaytirishga kelishib olgan bo‘lsa-da, Evropa Kosmik Agentligi ma’lumotlariga ko‘ra, global metan chiqindilari hanuz ortishda davom etmoqda.

MethaneSat sun’iy yo‘ldoshi ushbu kurashda inqilobiy ahamiyatga ega edi, chunki u juda nozik sensorlar orqali nafaqat yirik chiqindilarni, balki dehqonchilik va chiqindixonalardagi tarqoq metan manbalarini ham aniqlashga qodir edi.

Hozirda metan gazini monitoring qilish imkoniyatlari asosan xususiy kompaniyalarga tegishli bo‘lib, bu esa yirik ifloslantiruvchilarni aniqlashda shaffoflikka putur yetkazmoqda. MethaneSat esa o‘z ma’lumotlarini ommaga ochiq taqdim etish orqali bu muammoni hal etishga intilgan edi.

Google loyihani qo‘llab-quvvatlab, o‘zining sun’iy intellekt texnologiyalari yordamida global metan xaritasini yaratishni rejalashtirgan edi.

EDF ta’kidlaganidek, ushbu yo‘qotishga qaramasdan, loyihadan olingan dasturiy ta’minot kelajakdagi tashabbuslarda ishlatilishi mumkin. Hozircha yangi sun’iy yo‘ldosh uchirilishi yoki yo‘qligi haqida aniq qaror qabul qilinmagan.

CarbonMapper va ESAning Sentinel-5P sun’iy yo‘ldoshi orqali olib borilayotgan kuzatuvlar global metan monitoringining asosiy ochiq manbalaridan biri hisoblanadi. Ammo bu sun’iy yo‘ldosh dasturi 2024 yilning oktabrida yakunlanishi lozim edi. Uning ishlashi qancha davom etishi hozircha noma’lum.

Xulosa qilib aytganda, MethaneSat’ning yo‘qolishi global miqyosdagi iqlim monitoringi va shaffoflik borasidagi sa’y-harakatlarga sezilarli darajada putur yetkazmoqda. Bu voqea iqlim muammolari yechimini izlashda texnologik yondashuvlarning muhimligidan dalolat beradi, biroq ayni vaqtda ularning zaif tomonlarini ham ko‘rsatmoqda. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!