«Газпром»га алоқадор хусусий ҳарбий компаниялар ҳақида нималар маълум?

^{Фото: Serhii Nuzhnenko / Radio Liberty / Scanpix / LETA}

Россиянинг энг йирик компаниясига алоқадор «Поток» («Оқим»), «Факел» («Машъал») ва «Пламя» («Аланга») номли ҳарбий бўлинмалар мавжудлиги ҳақида илк марта «Вагнер» асосчиси Евгений Пригожин апрел ойида айтганди. Бундан ташқари, журналистлар ҳукумат йил бошида «Газпром»га ўз қўриқлаш ташкилотини тузишга рухсат берганига эътибор қаратган. BBC «Газпром»га тегишли бу хусусий ҳарбий компаниялар ва уларнинг Украинага босқини ҳақида баъзи маълумотларни аниқлади.

21 апрел куни «Вагнер» раҳбари Евгений Пригожин РИА ФАН нашри журналисти Александр Симоновга интервю берган, ўша суҳбатда Украинадаги уруш учун тузилган бошқа хусусий ҳарбий компаниялар фаолиятидан нолиганди. «Пули бор ўша одамлар хусусий ҳарбий компания очиш ажойиб иш деб ўйлашади. «Газпром»да «Оқим» бор, [миллиардер Андрей] Бокарёвнинг хусусий ҳарбий компанияси, «Редут» дегани ҳам бор. Ҳамма ҳайвон ўз жуфти билан», деганди ўша интервюда Пригожин нолиб.

Путиннинг собиқ ошпази бошқа хусусий ҳарбий компаниялар «Вагнер» ҳужум қилаётган қанотга юборилаётгани, аммо улар урушишни билмагани учун ўз позицияларидан чекинаётганини айтганди: «Улар ўз хусусий ҳарбий компаниясини тузадиган даражада *** экани ҳақида Кремлда ҳисоб бериши керак. Ахир бу қандай ХҲК бўлдики, унда на авиация бор, на артиллерия бор. Уларда радиоэлектрон кураш воситалари ҳам, радиоэлектрон разведка ҳам, учувчисиз қурилма ҳам, жанговар комплект ҳам, оддий шифокорлар ҳам йўқ. Бу ҳам ҳеч нима эмас, асосий муаммо шундаки, уларнинг бошқарув тизими йўқ. Жанг қилиш учун тактикани тушунадиган командирлар бўлиши керак», деганди Пригожин. Унинг сўзларига кўра «Газпром»га тегишли «Оқим» ХҲК ёлланма ҳарбийлари жуда катта маош олган.

Журналист Симонов Пригожиннинг номаълум ёлланма аскар билан бўлган суҳбатини ҳам эълон қилганди. Видеода аскар унинг гуруҳи Бахмутдаги позициясидан чекингани, оқибатда «Вагнер»нинг кўплаб жангчилари ҳалок бўлганини айтган. Унинг сўзларига кўра, гуруҳда алоқа ва ўқ-дорилар билан боғлиқ муаммо бўлган. Шунингдек, бошқарувда хаос ҳукм сурган.

Пригожин «Вагнер»дан бошқа хусусий ҳарбий компаниялар борлиги ҳақида биринчи бўлиб расман маълум қилди. Аммо журналистлар Россия бош вазири Михаил Мишустин ўз буйруғи билан «Газпромнефт»га хусусий қўриқлаш ташкилоти тузишга рухсат берганига эътибор қаратган.

Бу буйруққа асосан Омскда «Газпромнефт қўриқлаш корхонаси» тузилади. Унга Архангелск области ички ишлар бошқармаси раҳбари вазифасини бажарувчи Станислав Бауман раҳбарлик қилади. Тузилма таъсисчиси сифатида Омскда рўйхатга олинган «Стаф-центр» хусусий қўриқлаш корхонаси кўрсатилган. Бу ХҚК Петербургдаги қўриқлаш тузилмаларига тегишли. Бу ташкилотни эса уруш бошидан буён Федерал хавфсизлик хизмати (ФСБ) Омск бўйича бошқармаси раҳбарининг ўринбосари Сергей Точилин бошқарган.

Бу хусусий қўриқлаш корхонасини тузишдан мақсад сифатида «Газпром» объектларини қўриқлаш экани келтирилган. Аммо Украина разведкаси бу бўлинма тузилган вақтдаёқ у «Вагнер» каби уруш учун тузилган навбатдаги хусусий армия эканини маълум қилганди.

Ушбу қўриқлаш компанияси Бахмутда жанг қилаётган «Оқим» ХҲК билан алоқадорлиги аниқ эмас. Аммо ОАВдаги хабарлар ва Пригожиннинг баёнотидан кейин «Газпром»га алоқадор хусусий ҳарбий компаниялар борлиги ҳақиқатга яқин экани кўринмоқда.

«Оқим» жангчилари Путинга мурожаат қилганди

23 апрел куни ҳарбий мухбир Евгений Лининнинг Telegram-каналида «Оқим» жангчиларининг Путинга мурожаати пайдо бўлади. Видеодаги ёлланма аскарларнинг юзи ёпиқ эди. Кадрда гапирганлардан бири улар «Газпром» томонидан тузилган «Оқим» батальони аскарлари экани, одамлар қўриқлаш хизматидагилардан саралаб олинганини айтган. Мурожаатчининг сўзларига кўра, «Оқим» жангчилари Бахмутга апрел ойида ташланган. Улар қанотда «Вагнер»дан позицияларни қабул қилиб олган.

Видеодаги эркак Путинга мурожаатида таъминот билан боғлиқ вазиятдан нолиган. Шунингдек, «Оқим» батальони раҳбариятини масъулиятсизликда айблаб, айнан улар сабаб 17 апрел куни гуруҳ ўз позициясини тарк этишга мажбур бўлганини айтган. Унинг сўзларига кўра, «Вагнер» раҳбарияти гуруҳ позициясидан чекинадиган бўлса, жангчилар отиб ўлдирилишини маълум қилган. Шу тариқа, ёлланма жангчилар хавфсиз ҳудудга ўта олмаётганини айтган.

Шунингдек, жангчилар «Газпром» уларга урушга Россия мудофаа вазирлиги билан тузилган шартнома асосида юборилишини ваъда қилгани, Укараинага эса «Редут» ХҲК билан тузилган шартнома асосида боришганини айтган.

«Редут» номли ХҲК борлиги ҳақида Пригожин ҳам айтганди. Шунингдек, апрел ойида тармоқда тарқалган рус асирининг сўроққа тутилиш жараёнида «Редут» ҳақида сўз борган. Ўша сўроқ видеосида юзида жароҳат излари бўлган шахс ўзини оренбурглик Александр Ткаченко деб таништирган. У фронтга «Редут» таркибига кирувчи «Оқим» гуруҳи сафида борганини айтган. У «Газпром»га қарашли «Машъал» ва «Аланга» номли хусусий ҳарбий компаниялар ҳам борлигини, уларни мудофаа вазирлиги назорат қилишини айтган. Унинг сўзларига кўра, «Газпром» уруш бошидаёқ бутун Россиядаги қўриқчилардан жанговар гуруҳ тузган.

Ткаченконинг яқинлари BBC'нинг сўровига жавоб бермаган.

BBC рус хизматининг ёзишича, «Редут» ва «Оқим» ёлланма жангчилар гуруҳи анча йиллардан буён мавжуд бўлиб, улар хусусан миллиардер Геннадий Тимченкога тегишли «Стройтрансгаз»нинг Суриядаги объектларини қўриқлаган. Бу гуруҳ «Вагнер»дан фарқли ўлароқ Сурияда ҳужум қилишда иштирок этмаган ва фақат қўриқлаш билан шуғулланган.

Урушгача «Оқим» Пригожиннинг «Вагнер»ига қараганда анча кичик тузилма экани айтиларди. Бир неча ойдан буён эса «Редут» ҳам одамларни фаол ёллаётгани, унинг жангчилари фронтда кўриниш бергани ҳақида хабарлар пайдо бўла бошлади. Telegram'да ҳам «Редут» деган канал бўлиб фронтдан доимий видеолар қўйиб боради. Шунингдек, каналда ёлланма аскарлар қабул қилиниши бўйича эълонлар ҳам бор. BBC ўша эълонларда кўрсатилган рақамлар бошқа одамларнинг телефон китобларида «Редут» ёки «Редут» ХҲК деб сақланганини аниқлаган.

«Важные истории» нашри Россиянинг Украинага босқинида иштирок этган ва фронтдан қайтиб жиноят содир этган россияликнинг суд иши билан танишишга муваффақ бўлган. Белгород судидаги ишда «Редут» номи тилга олинган. Суд ишида ҳукм ростовлик Кирил Топчёвга нисбатан чиқарилган, ўтган йил баҳорида «Редут» сафида Украинада жанг қилган айбланувчи наркотик иши бўйича судлангани келтирилган.

Урушни ёритувчи блогерлар, масалан, «Рыбарь» Telegram-канали «Редут» чиндан Россия мудофаа вазирлигига алоқадор эканини ёзади. Бундай хусусий ҳарбий компаниялар борлиги ҳақида РФ мудофаа вазирлиги ҳам, «Газпром» ҳам расман маълум қилмаган. Урушни фаол ёритадиган блогерлар ҳам улар ҳақида эҳтиёт бўлиб гапиради ва кўпинча умуман гапирмасликка ҳаракат қилади.

«Эмишки «Газпром» учта хусусий ҳарбий компания тузган: «Аланга», «Оқим» ва «Машъал». У ерда кўнгиллиларни йиғиб, мудофаа вазирлиги бошқарувига юборишади. Бу рост ёки ёлғонлигини билмайман. Уларнинг келажагидан ҳам хабарим йўқ. Шунчаки ХҲК тузиб қўйган билан бўлмайди, аскарларни қуроллантириш, экипировка билан таъминлаш керак. Шунингдек, «Вагнер»да бўлгани каби уларга ғоя сингдириш керак. Ва энг асосийси – тинимсиз машғулот ўтказиш талаб қилинади. Шунчаки кўнгиллиларни тўплаб, уларни ХҲК деб атаб, тешикларни ёпиш учун юбориш ярамайди. Бунақасини сафарбар қилинганлар иштирокида бир марта кўриб бўлдик», деганди «Комсомолская правда» ҳарбий мухбири Александр Коц апрел ойида берган интервюсида.

«Газпром» хусусий ҳарбий компаниялари ва Пригожин ўртасидаги тортишувлар тинмаган бир вақтда «Вагнер» асосчиси май ойи бошида ўз жангчиларини Бахмутдан олиб чиқиб кетиши билан таҳдид қилди. Унинг гуруҳи кичик шаҳарни ярим йилдан босиб ололмаяпти. Пригожин охирги вақтларда ўқ-дори етишмаётганидан нолиб, жуда кўп видео эълон қилди. Уларнинг аксарида собиқ ошпаз Россия мудофаа вазирлиги ва «Газпром»га тегишли бўлинмалар Бахмутдаги қанотларда ўз позицияларини ташлаб қочганини айтган.

Масалан, 9 май куни эълон қилган видеосида Пригожин «Факел» гуруҳининг ярми урушишни хоҳламаганини айтганди. «Нега давлат пулини сарфлаб одамларни гўштга айланишга юборяпсиз? Уларнинг оналари бориб сизга *** кўрсатади. Майнавозчиликни бас қилинг, бу уруш», деганди ўша видеода Пригожин.

«Вагнер» раҳбари «Факел» боришдан бош тортганини айтган ҳудуд катта эҳтимол билан Оренбург областида тузилган 72-ўқчи бригада назорат қилиши керак бўган плацдармдир. Видеолардан бирида Пригожин бригада бу ҳудуддан деярли чекинганини айтганди. Бу маълумотни кейинроқ ҳар икки давлат мудофаа вазирликлари тасдиқлади. Рус қўшинларининг Бахмутдаги бу чекинишидан кейин Украина қўмондонлиги Бахмут – Часив Яр трассасидан яна фойдаланиш имконига эга бўлди.

«Ватаннинг ҳақиқий ҳимоячиси эди»

«Газпром»га тегишли хусусий ҳарбий компаниялар сафида жанг қилганлар ўлими билан боғлиқ хабарлар кўп эмас.

Ўлими расман тан олинган «Оқим»нинг ягона жангчиси Қабордин-Болқорияда яшовчи Эраст Яковенко ҳисобланади. 29 апрел куни у туғилган Прохладний шаҳри таълим бошқармаси саҳифасида «Замонамиз қаҳрамонлари» сарлавҳали пост пайдо бўлади. Унда 53 ёшли Яковенко 24 апрел куни Бахмут яқинида ҳалок бўлгани, унгача урушда «Оқим» сафида жанг қилгани айтилади.

Очиқ маълумотларга кўра, 2023 йил апрел ойи бошида фронтга кетган Яковенко яхшигина ҳарбий тажрибага эга. Хусусан, 80-йилларда Полшада артиллерия разведкачиси сифатида хизмат ўтаган. Кейинчалик транспорт милициясида ишлаган. 90-йилларда чечен урушида қатнашиб, лейтенант унвонини олган. Истеъфога чиққач «ёшларни ватанпарварлик руҳида тарбиялаш» билан шуғулланган. Терск казак жангчилари сафига қўшилган.

«Эраст Юревич бутун умр ватаннинг содиқ фарзанди бўлган», дейилади у ҳақдаги постда. 2016 йилда Яковенко ЛДПР сафидан маҳаллий бошқарув органига сайланмоқчи бўлади, аммо унга омад кулиб боқмайди. Овоз бериш порталида эса унинг номзодига тегишли саҳифа ҳамон мавжуд. Унда Яковенко сайлов вақтида «Газпром»га тегишли «Жанубий минтақалараро қўриқлаш бошқармасида» катта қўриқчи бўлиб ишлагани айтилади. Бу эса россиялик асир Ткаченконинг «Газпром» «бутун Россиядаги қўриқчилардан ҳарбий бўлинма тузгани» ҳақида гапини тасдиқлайди.

Россиядаги энг машҳур «Вагнер» хусусий ҳарбий компанияси жангчиларни қамоқхоналардан териб олаётганди. «Газпром» эса афтидан одамларни қамоқхоналардан саралаб олмаяпти. BBC билан суҳбатда Бошқирдистондаги қамоқхона маҳбусларидан бири «Газпром»га тегишли ХҲКлар қамоқхонадан одам ёллаётгани ҳақида ҳеч нима эшитмаганини айтган. Ваҳоланки Бошқирдистондаги қамоқхоналардан юзлаб маҳбуслар урушга кетгани маълум.

BBC «Газпром»даги қўриқчи лавозимида бўлмаган одамлар ҳам фронтга жалб қилинмаётганини аниқлаган. Марказий федерал округ бўлинмаларидан биридаги суҳбатдош бундай ХҲКлар ҳақида ҳатто миш-миш кўринишида ҳам гап йўқлигини айтган.

Шухрат Раззаков

«ЗАМИН.УЗ» муҳаррири