HRCP ҳисоботига кўра, PECA 2025 Покистонда фуқаролик эркинликларини камситмоқда

Покистон Инсон Ҳуқуқлари Комиссияси (HRCP) томонидан эълон қилинган очиқ ва танқидий ҳисоботда таъкидланишича, Электрон Жиноятларнинг Олдини Олиш Тўғрисидаги Қонун (PECA) 2025 фуқароларни ҳимоя қилишга эмас, балки давлат назоратини кучайтиришга қаратилган.

Дунёда рақамли муҳит тобора ривожланиб бораётган бир пайтда, Покистоннинг ушбу янги қонуний ташаббуси илдамлаш эмас, балки киберхавфсизлик ва рақамли бошқарув ниқоби остида авторитаризм сари қайтишни англатади.

HRCP томонидан тайёрланган PECA 2025 ҳақидаги кенг қамровли таҳлилга кўра, ушбу қонун фуқароларни кибержиноятлардан ҳимоя қилиш ўрнига, давлатнинг рақамли эркинлик, норозилик ва шахсий ҳаёт дахлсизлиги устидан назоратини мустаҳкамлайди.

Ҳисоботда ҳукумат ушбу қонун орқали оммавий тартиб ва миллий хавфсизликни сақлаш баҳонасида журналистлар, фаоллар ва мухолифат овозларини нишонга олаётгани айтилади. Янги ўзгартиришлар эса аввалги, 2016 йилдаги версиянинг муаммоларини бартараф этиш ўрнига, аксинча, танқидларга сабаб бўлган муаммоларни янада кучайтирмоқда.

HRCP энг катта ташвишлардан бири сифатида PECA 2025даги мавҳум ва жуда кенг тушунчаларни келтиради. “Ёлғон хабарлар”, “давлатга қарши контент” ва “кибертерроризм” каби атамаларда аниқ ҳуқуқий таърифлар йўқ. Бу эса ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга жуда кенг ва ихтиёрий ваколатлар беради.

Ҳисоботда таъкидланишича, бу ноаниқлик тасодифий эмас, балки атайлаб қилинган бўлиб, ҳимоя қилиш эмас, оғзини ёпишга хизмат қилади.

Яна бир жиддий муаммо – давлат идораларига берилаётган кенгайтирилган кузатув ваколатларидир. PECA 2025 Федерал тергов агентлиги (FIA) ва бошқа хавфсизлик идораларига рақамли мулоқотни кузатиш, тинглаш ва мусодара қилиш бўйича кенг имкониятлар беради. Суд назорати эса – фуқаролик жамияти гуруҳлари томонидан йиллар давомида талаб қилинаётган бўлса-да – жуда заиф ёки деярли мавжуд эмас.

HRCP таъкидлашича, назоратсиз кузатув шахсий ҳаёт дахлсизлиги ва адолатли суд муҳокамаси ҳуқуқларига жиддий таҳдид солиб, Покистоннинг кибер маконини шубҳа ва қўрқув ҳудудига айлантиради.

Ҳисоботда айниқса, журналистлар ва мустақил оммавий ахборот воситаларининг ноқонуний нишонга олиниши алоҳида таъкидланган.

Кўплаб ҳолатларда журналистлар коррупция, инсон ҳуқуқлари бузилиши ёки ҳарбий органларнинг чекловларини ёритгани учун PECA асосида ҳибсга олинган, таъқиб қилинган ёки кибертекширувларга дучор бўлган. Давлат бундай ҳаракатларни ёлғон маълумотларга қарши кураш деб баҳоламоқда, аммо танқидчилар бундай баҳоналар номувофиқ ҳақиқатларни ёпиш учун ишлатилаётганини таъкидлашади. HRCP фикрича, бу тенденция матбуот эркинлигини камситибгина қолмай, балки демократия институтларига нисбатан жамоат ишончини ҳам емиради.

PECA 2025 фуқаролик жамиятига ҳам жиддий салбий таъсир кўрсатмоқда. Хусусан, гендер ҳуқуқлари, кам сонли миллатлар ва сиёсий ислоҳотлар билан шуғулланувчи фаоллар давлат таҳдиди ва рақамли таъқибларга дуч келмоқда. Ушбу қонун кибербуллинг ёки нафрат тилларига қарши курашдан кўра, аксинча, интернетда билдирилган мухолиф фикрларни жиноят деб баҳолашда қўлланилмоқда.

Натижада, кўплаб инсон ҳуқуқлари фаоллари ижтимоий тармоқларда ўз фикрларини билдиришда худди уйидагидек эркин бўлмай қолган, ўзини цензура қилишга мажбур бўлмоқда.

HRCP ҳисоботида айтилишича, бу барча хавотирлар Покистондаги умумий сиёсий вазият фонида янада жиддий кўриниш касб этмоқда. Мамлакат иқтисодий инқироз, кучаётган экстремизм ва матбуот эркинлигининг сусайиши билан курашаётган бир пайтда, танқидларга бўлган тоқат ҳам камайиб бормоқда.

PECA 2025 – бу шунчаки алоҳида қонун эмас, балки умумий авторитар йўналишнинг бир қисми. Фуқаролик эркинликлари давлат назоратини мустаҳкамлаш йўлида қурбон қилинмоқда ва бундай қонунлар ушбу назорат учун асосий қуролга айланмоқда.

Бундан ташқари, HRCP ҳисоботида PECA 2025 қабул қилиниши жараёнининг шаффоф эмаслиги ҳам кескин танқид қилинган. Қизиқиш билдирган томонлар билан маслаҳатлар деярли ўтказилмаган, парламент муҳокамаси эса жуда юзаки бўлган. Digital Rights Foundation ва Bolo Bhi каби рақамли ҳуқуқлар ташкилотлари ҳам HRCP танқидларига қўшилиб, уларнинг таклиф ва тавсиялари инобатга олинмаганини ва қонун қабул қилиниши демократик легитимликдан йироқ бўлганини таъкидлаган.

HRCP ҳисоботининг энг ташвишли жиҳати – PECA 2025нинг узоқ муддатли оқибатлари ҳақидаги баҳоси. Бу қонун фақат ҳозирги танқидий овозларни ўчириш эмас, балки келгусидаги давлат ҳаддидан ошиб кетишининг асосини яратиши мумкин. Сиёсий фаоллик, фаоллик ва журналистика учун онлайн платформалар асосий восита бўлиб турган рақамли даврда, бундай қонунлар интернетни эркинлик эмас, қўрқув билан бошқариладиган ҳудудга айлантириб қўяди.

Халқаро ташкилотлар ҳам бунга эътибор қарата бошлади. Amnesty International ва Human Rights Watch ҳам PECA 2025ни ортга қайтиш деб баҳолаб, Покистон ҳукуматини рақамли қонунларини халқаро инсон ҳуқуқлари стандартларига мослаштиришга чақирмоқда. HRCP таъкидлашича, давлатлар кибержиноятларга қарши курашиш ҳуқуқига эга бўлса-да, бу мақсад сўз эркинлиги ва фуқаролик эркинликлари ҳисобидан амалга оширилмаслиги керак.

Покистонда рақамли ҳуқуқлар бўйича йўналиш ҳали ҳам хавф остида. HRCP ҳисоботида PECA 2025 фақат ислоҳга бўлган нотўғри уриниш эмас, балки махсус repressiv механизм сифатида баҳоланмоқда. Бу қонун давлат хавфсизлиги шиори остида эркинликларни чеклашни кўрсатади ва қонунчилик воситалари қандай қилиб назорат қуролига айланиши мумкинлигини яққол намоён этади. Покистон ўзини демократик давлат сифатида намоён этишда давом этаётган бўлса-да, PECA 2025 ушбу даъволарга зид ҳолатда турибди. «Замин»ни Telegram’да ўқинг!