HRCP hisobotiga ko‘ra, PECA 2025 Pokistonda fuqarolik erkinliklarini kamsitmoqda

Pokiston Inson Huquqlari Komissiyasi (HRCP) tomonidan e’lon qilingan ochiq va tanqidiy hisobotda ta’kidlanishicha, Elektron Jinoyatlarning Oldini Olish To‘g‘risidagi Qonun (PECA) 2025 fuqarolarni himoya qilishga emas, balki davlat nazoratini kuchaytirishga qaratilgan.

Dunyoda raqamli muhit tobora rivojlanib borayotgan bir paytda, Pokistonning ushbu yangi qonuniy tashabbusi ildamlash emas, balki kiberxavfsizlik va raqamli boshqaruv niqobi ostida avtoritarizm sari qaytishni anglatadi.

HRCP tomonidan tayyorlangan PECA 2025 haqidagi keng qamrovli tahlilga ko‘ra, ushbu qonun fuqarolarni kiberjinoyatlardan himoya qilish o‘rniga, davlatning raqamli erkinlik, norozilik va shaxsiy hayot daxlsizligi ustidan nazoratini mustahkamlaydi.

Hisobotda hukumat ushbu qonun orqali ommaviy tartib va milliy xavfsizlikni saqlash bahonasida jurnalistlar, faollar va muxolifat ovozlarini nishonga olayotgani aytiladi. Yangi o‘zgartirishlar esa avvalgi, 2016 yildagi versiyaning muammolarini bartaraf etish o‘rniga, aksincha, tanqidlarga sabab bo‘lgan muammolarni yanada kuchaytirmoqda.

HRCP eng katta tashvishlardan biri sifatida PECA 2025dagi mavhum va juda keng tushunchalarni keltiradi. “Yolg‘on xabarlar”, “davlatga qarshi kontent” va “kiberterrorizm” kabi atamalarda aniq huquqiy ta’riflar yo‘q. Bu esa huquqni muhofaza qiluvchi organlarga juda keng va ixtiyoriy vakolatlar beradi.

Hisobotda ta’kidlanishicha, bu noaniqlik tasodifiy emas, balki ataylab qilingan bo‘lib, himoya qilish emas, og‘zini yopishga xizmat qiladi.

Yana bir jiddiy muammo – davlat idoralariga berilayotgan kengaytirilgan kuzatuv vakolatlaridir. PECA 2025 Federal tergov agentligi (FIA) va boshqa xavfsizlik idoralariga raqamli muloqotni kuzatish, tinglash va musodara qilish bo‘yicha keng imkoniyatlar beradi. Sud nazorati esa – fuqarolik jamiyati guruhlari tomonidan yillar davomida talab qilinayotgan bo‘lsa-da – juda zaif yoki deyarli mavjud emas.

HRCP ta’kidlashicha, nazoratsiz kuzatuv shaxsiy hayot daxlsizligi va adolatli sud muhokamasi huquqlariga jiddiy tahdid solib, Pokistonning kiber makonini shubha va qo‘rquv hududiga aylantiradi.

Hisobotda ayniqsa, jurnalistlar va mustaqil ommaviy axborot vositalarining noqonuniy nishonga olinishi alohida ta’kidlangan.

Ko‘plab holatlarda jurnalistlar korrupsiya, inson huquqlari buzilishi yoki harbiy organlarning cheklovlarini yoritgani uchun PECA asosida hibsga olingan, ta’qib qilingan yoki kibertekshiruvlarga duchor bo‘lgan. Davlat bunday harakatlarni yolg‘on ma’lumotlarga qarshi kurash deb baholamoqda, ammo tanqidchilar bunday bahonalar nomuvofiq haqiqatlarni yopish uchun ishlatilayotganini ta’kidlashadi. HRCP fikricha, bu tendensiya matbuot erkinligini kamsitibgina qolmay, balki demokratiya institutlariga nisbatan jamoat ishonchini ham yemiradi.

PECA 2025 fuqarolik jamiyatiga ham jiddiy salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Xususan, gender huquqlari, kam sonli millatlar va siyosiy islohotlar bilan shug‘ullanuvchi faollar davlat tahdidi va raqamli ta’qiblarga duch kelmoqda. Ushbu qonun kiberbulling yoki nafrat tillariga qarshi kurashdan ko‘ra, aksincha, internetda bildirilgan muxolif fikrlarni jinoyat deb baholashda qo‘llanilmoqda.

Natijada, ko‘plab inson huquqlari faollari ijtimoiy tarmoqlarda o‘z fikrlarini bildirishda xuddi uyidagidek erkin bo‘lmay qolgan, o‘zini senzura qilishga majbur bo‘lmoqda.

HRCP hisobotida aytilishicha, bu barcha xavotirlar Pokistondagi umumiy siyosiy vaziyat fonida yanada jiddiy ko‘rinish kasb etmoqda. Mamlakat iqtisodiy inqiroz, kuchayotgan ekstremizm va matbuot erkinligining susayishi bilan kurashayotgan bir paytda, tanqidlarga bo‘lgan toqat ham kamayib bormoqda.

PECA 2025 – bu shunchaki alohida qonun emas, balki umumiy avtoritar yo‘nalishning bir qismi. Fuqarolik erkinliklari davlat nazoratini mustahkamlash yo‘lida qurbon qilinmoqda va bunday qonunlar ushbu nazorat uchun asosiy qurolga aylanmoqda.

Bundan tashqari, HRCP hisobotida PECA 2025 qabul qilinishi jarayonining shaffof emasligi ham keskin tanqid qilingan. Qiziqish bildirgan tomonlar bilan maslahatlar deyarli o‘tkazilmagan, parlament muhokamasi esa juda yuzaki bo‘lgan. Digital Rights Foundation va Bolo Bhi kabi raqamli huquqlar tashkilotlari ham HRCP tanqidlariga qo‘shilib, ularning taklif va tavsiyalari inobatga olinmaganini va qonun qabul qilinishi demokratik legitimlikdan yiroq bo‘lganini ta’kidlagan.

HRCP hisobotining eng tashvishli jihati – PECA 2025ning uzoq muddatli oqibatlari haqidagi bahosi. Bu qonun faqat hozirgi tanqidiy ovozlarni o‘chirish emas, balki kelgusidagi davlat haddidan oshib ketishining asosini yaratishi mumkin. Siyosiy faollik, faollik va jurnalistika uchun onlayn platformalar asosiy vosita bo‘lib turgan raqamli davrda, bunday qonunlar internetni erkinlik emas, qo‘rquv bilan boshqariladigan hududga aylantirib qo‘yadi.

Xalqaro tashkilotlar ham bunga e’tibor qarata boshladi. Amnesty International va Human Rights Watch ham PECA 2025ni ortga qaytish deb baholab, Pokiston hukumatini raqamli qonunlarini xalqaro inson huquqlari standartlariga moslashtirishga chaqirmoqda. HRCP ta’kidlashicha, davlatlar kiberjinoyatlarga qarshi kurashish huquqiga ega bo‘lsa-da, bu maqsad so‘z erkinligi va fuqarolik erkinliklari hisobidan amalga oshirilmasligi kerak.

Pokistonda raqamli huquqlar bo‘yicha yo‘nalish hali ham xavf ostida. HRCP hisobotida PECA 2025 faqat islohga bo‘lgan noto‘g‘ri urinish emas, balki maxsus repressiv mexanizm sifatida baholanmoqda. Bu qonun davlat xavfsizligi shiori ostida erkinliklarni cheklashni ko‘rsatadi va qonunchilik vositalari qanday qilib nazorat quroliga aylanishi mumkinligini yaqqol namoyon etadi. Pokiston o‘zini demokratik davlat sifatida namoyon etishda davom etayotgan bo‘lsa-da, PECA 2025 ushbu da’volarga zid holatda turibdi. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!