Калифорния университетінің Риверсайд кампусында жұмыс істейтін зерттеушілер жаһандық жылынудың неліктен күтпеген жерден мұз дәуіріне әкелуі мүмкін екенін ғылыми тұрғыдан түсіндірді. Ғалымдар Жердегі көміртегі айналымы жүйесінде бұрын жеткілікті түрде ескерілмеген маңызды буынды анықтады. Дәл осы фактор ежелгі мұз дәуірлерінің неліктен соншалықты өткір және ауыр болғанын түсіндіреді. Зерттеу нәтижелері "Science" журналында жарияланды.
Бұрын ғалымдар климат негізінен тау жыныстарының табиғи бұзылуы арқылы тұрақтанады деп есептеген. Жаңбыр атмосферадағы көмірқышқыл газын сіңіріп, құрлыққа түседі, су силикат жыныстарды бұзып, олармен байланысқан СО2 мұхиттарға апарады. Онда көміртегі кальциймен қосылып, ұлутастар мен әктас қабаттарын түзеді және миллиондаған жылдар бойы сақталады. Бұл процесс атмосферадағы CO2 мөлшерін біртіндеп азайтады.
Геолог Энди Риджуэллдің айтуынша, планета жылынған сайын бұл процесс жылдамдайды және көміртегі көп сіңіріледі, нәтижесінде Жер қайтадан суи бастайды. Бұрынғы көзқарастар бойынша бұл жүйе климатты тегіс түрде тұрақты ұстайды деп бағаланған. Бірақ геологиялық дәлелдер кейбір мұз дәуірлері бүкіл Жерді дерлік мұз бен қармен жапқанын көрсетеді. Мұндай жағдайды тек "жұмсақ" реттеу механизмімен түсіндіруге болмайды.
Зерттеушілер мұхитта көміртегінің көмілуін күшейтетін қосымша процесті анықтады. Температура жоғарылаған кезде жауын-шашын мұхитқа фосфор сияқты қоректік заттарды көбірек әкеледі. Бұл фотосинтез арқылы СО2 жұтатын планктондардың күрт көбеюіне себеп болады. Планктон өлгеннен кейін мұхит түбіне батып, өзімен бірге көміртегінің көп мөлшерін алып кетеді.
Ыстық жағдайда бұл жүйе күрделене түседі. Планктонның шамадан тыс өсуі мұхитта оттегін азайтады. Оттегінің жетіспеушілігі фосфордың шөгуінің орнына қайтадан суға шығуына әкеледі. Бұл жаңа планктонның өсуін ынталандырады және айналым процесі күшейеді. Нәтижесінде өте үлкен көлемде көміртегі көміліп, жаһандық температура күрт төмендеуі мүмкін.
Риджуэлл бұл жағдайды кондиционер жүйесімен салыстырады: ол әдетте температураны тұрақтандырады, бірақ кейбір жағдайларда күрт суытуға әкелуі мүмкін. Компьютерлік модельдер де бұл кері байланыстың мұз дәуірін бастау үшін жеткілікті күшті екенін көрсетті.
Ғалымдардың айтуынша, ежелгі дәуірлерде атмосферада оттегінің аз болуына байланысты климат жүйесі өте тұрақты жұмыс істеген. Ал қазір оттегі деңгейі әлдеқайда жоғары, сондықтан болашақтағы салқындату процестері сол кездердегідей тым күрт болмауы мүмкін. Дегенмен, бұл механизм келесі мұз дәуірінің басталуын жеделдетуі мүмкін.
Мамандардың айтуынша, бұл факт адамдарды тыныштандыруы керек емес. Өйткені келесі мұз дәуірі жүздеген мың жылдан кейін басталуы мүмкін, бірақ қазіргі жаһандық жылыну бүгінгі ұрпақ үшін ең үлкен проблема болып қала береді.
“Zamin”-ді Telegram-нан оқыңыз!
«Меҳмон» тобындағы келушілер бұл жарияланымға пікір қалдыра алмайды.
