23 iyun, juma kuni kechqurun “Vagner” xususiy harbiy kompaniyasi asoschisi Yevgeniy Prigojin va Rossiya Mudofaa vazirligi o‘rtasida anchadan beri davom etayotgan mojaro o‘zining qaynoq nuqtasiga yetdi. Prigojinning aytishicha, go‘yoki shaxsan mudofaa vaziri Sergey Shoyguning ruxsati bilan “Vagner” lagerlariga raketa zarbalari berilgan (vazirlikning o‘zi bu ayblovni rad etdi). Shundan so‘ng Prigojin “adolat marshini” boshlashga va’da berdi — ko‘pchilik bu tahdidni harbiy to‘ntarish uyushtirishga urinish sifatida qabul qildi. Federal xavfsizlik xizmati qurolli to‘ntarishga urinish moddasi bo‘yicha ish ochdi.
Rossiyalik generallar “Vagner”ga “prezidentga ortdan pichoq urmaslik” iltimosi bilan murojaatlar yozib olayotgan bir paytda, Moskva harbiy garnizoni jangovar holatga keltirildi, SOBR va FXX Don trassasiga blokpostlar o‘rnata boshladi, deydi BBC nashri manbalari.
Moskva shahri va Moskva viloyatidagi FXX bo‘limlariga trevoga berildi, Moskva va Rostov ko‘chalarida bronetransportyorlar ko‘rindi, Kreml esa “barcha zarur choralar”ni ko‘rishga va’da berdi.
Prigojin harbiylarni nimada ayblayapti va Rossiya hukumati bunga qanday munosabat bildirmoqda?
23 iyun kuni Yevgeniy Prigojin navbatdagi shov-shuvli video e’lon qildi. Uning matbuot xizmati tomonidan tarqatilgan videoda “Vagner” asoschisi Rossiya qo‘shinlari Ukraina Qurolli kuchlarining qarshi hujumi fonida Zaporijjya va Xerson yo‘nalishlarida chekinayotganini aytdi, Mudofaa vazirligini Rossiya prezidenti Vladimir Putinni aldayotganlikda aybladi hamda Ukrainadagi urushni boshlashga umuman hojat bo‘lmagan, “yomon rejalashtirilgan operatsiya” deya ta’rifladi.
Videoda Prigojin Sergey Shoygu manziliga navbatdagi ayblovlarni yog‘dirdi. Kunning ikkinchi yarmida Prigojin Tergov qo‘mitasiga Shoyga va Bosh shtab boshlig‘i Valeriy Gerasimov ustidan shikoyat qilib, ariza yuborganini e’lon qildi.
Kechqurun Prigojinga aloqador bo‘lgan “Razgruzka Vagnera” Telegram kanali vagnerchilarning qaysidir bazasi hujumga uchragani tasvirlangan video joylashtirdi. Moskva vaqti bilan soat 21:00 dan keyin, “Vagner” asoschisi yollanma askarlar lageriga raketa zarbasi berilgani haqida xabar berdi.
“Qurbonlar ko‘p. Zarba orqa tomondan berilgan, ya’ni Rossiya Mudofaa vazirligi harbiylari tomonidan”, – dedi Yevgeniy Prigojin. Katta ehtimol bilan, gap “Vagner” jangchilari Baxmutdagi bir necha oylik janglardan so‘ng chekingan lagerlar haqida ketmoqda.
Prigojinning so‘zlariga ko‘ra, vagnerchilar go‘yoki “Mudofaa vazirligiga yon berishga, qurollarini topshirishga va mamlakatni himoya qilishni qanday davom ettirishga yechim izlashga tayyor edi”. “Ammo bu jirkanch odamlar tinchlanmadi”, deya chiqish qildi tadbirkor va “Vagner” “bu vahshiylikka qanday javob berishni” hal qilishiga va’da berdi. Keyin esa Sergey Shoyguni nazarda tutgan holda, “bu hayvon to‘xtatiladi” deya qo‘shimcha qildi.
Prigojin va Mudofaa vazirligi o‘rtasidagi ziddiyat
Yevgeniy Prigojin va Mudofaa vazirligi o‘rtasidagi ochiqcha ziddiyat 2022 yil boshlandi va 2023 yilning bahorida avj oldi.
2022 yil kuzda Prigojin Rossiya armiyasi va uning harbiy rahbarlarini Ukrainaning Xerson va Xarkiv viloyatlariga qarshi hujumi paytidagi muvaffaqiyatsizliklar uchun ochiq tanqid qilganlar qatorida edi. Keyin esa “Vagner” asoschisi Mudofaa vazirligi rahbariyati yollanma askarlarning Ukraina sharqidagi janglardagi xizmatlarini tan olishdan bosh tortganidan ochiqchasiga shikoyat qildi.
2023 yil fevral oyida Prigojin birinchi marta harbiylarni sun’iy ravishda “snaryad ochligi”ni yaratganlikda va “Vagner”ga Baxmutga hujum qilish uchun yetarli o‘q-dori bermayotganlikda aybladi. Mudofaa vazirligi bu ayblovlarni rad etdi.
Keyinchalik mojaro shaxsiy ziddiyatga aylandi — Prigojin muntazam ravishda Sergey Shoygu va Valeriy Gerasimovni haqorat qildi. May oyida esa hatto ularga ultimatum qo‘yib, agar unga snaryadlar berilmasa, Baxmutdan jangchilarini olib chiqish bilan tahdid qildi. Prigojin tahdidni haqiqatda amalga oshirmadi, lekin oradan ko‘p o‘tmay, “Vagner” askarlari shaharni egallab olganliklarini e’lon qildi hamda o‘z pozitsiyalarini Rossiya armiyasining muntazam bo‘linmalariga topshirib, Baxmutni chindan tark etdi.
Mudofaa vazirligi bilan mojaro fonida Prigojindan “Vagner” saflarini to‘ldirishning asosiy manbalaridan biri bo‘lgan rus mahbuslarini jangchilikka yollash imkoniyatini tortib olishdi — endilikda bunday yollash bilan armiyaning o‘zi shug‘ullanadi.
Rossiya armiyasi chindan ham “Vagner” lagerlariga hujum qilganini tasdiqlovchi mustaqil manbalar yo‘q.
Rossiya Mudofaa vazirligi Prigojinning bayonotlarini “haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan” “axborot provokatsiyasi” deb atadi.
Hozircha hujumning yagona “dalili” go‘yoki zarba oqibatlari aks etgan “Razgruzka Vagnera” Telegram kanalining videosi bo‘lib qolmoqda. U mobil kamerada suratga olingan, videoyozuvda o‘rmondagi tosh bilan qoplangan yo‘lak bo‘ylab yugurayotgan ikki nafasi ichiga tushgan odamning odobsiz so‘zlarga to‘la suhbatini eshitish mumkin.
“Bu nima edi? Ukrainlar zarba berdi chog‘i?», degan ulardan biri. “Qanaqa ukrainaliklar, ular buncha masofadan urolmaydi” deya javob qaytargan ikkinchi odam. Shundan so‘ng, video qahramonlari zarba berilgan joyga yetib boradi. Kadrlarda inson qoldiqlari va kuygan daraxtlar aks etgan.
Video tasvirga olingan joyning geolokatsiyasini aniqlashning iloji yo‘q. Ammo Bellingcat tadqiqotchisi Arik Toler videodagi kadrlar bir kun avval Prigojinga yaqin bo‘lgan RIA FAN jurnalisti Aleksandr Smirnov (telegram kanali “Pozyvnoy Bryus”) tomonidan suratga olingan Vagner bazasiga o‘xshashligiga e’tibor qaratgan.
“Vagner komandirlar kengashi qaror qabul qildi. Mamlakat harbiy rahbariyati olib borayotgan yovuzlikka chek qo‘yilishi kerak”, dedi Prigojin Moskva vaqti bilan soat 22:30 da.
U “Prezident hokimiyati, hukumat, Ichki ishlar vazirligi, Milliy gvardiya va boshqa tuzilmalar odatdagidek ishlashda davom etishiga” va’da berib, uni eshitganlardan “qarshilik ko‘rsatmaslikni” so‘radi. Prigojin faqatgina “rus askarlarini yo‘q qilayotganlar bilan” “gaplashib olishga” va’da berdi.
Keyinroq Prigojin Sergey Shoygu “ayol kabi qo‘rqoq”ligini va Rostovdan qochib ketganini e’lon qildi. Uning aytishicha, vazir go‘yoki “Vagner” bazasiga raketa hujumlariga ruxsat berish uchun Rostovga kelgan. Shundan so‘ng, u «25 ming kishi mamlakatda nima uchun bunday tartibsizlik hukm surayotganini aniqlash uchun ketayotganini xabar qilgan.
Bu vaqtga kelib, taxminiy fuqarolar urushi allaqachon ommaviy axborot vositalari va Telegram kanallarida faol muhokama qilina boshlandi va ular sodir bo‘layotgan voqealarni to‘ntarish deb atadi.
“Bu harbiy to‘ntarish emas. Bu adolat marshidir. Bizning harakatlarimiz qo‘shinlarga hech qanday xalaqit bermaydi”, deya munosabat bildirgan Prigojin o‘z matbuot xizmati orqali. Shu bilan birga, u bu “marsh” aynan qayerga ketayotganiga aniqlik kiritmagan.
Keyin “Vagner” asoschisi, ko‘plab rus harbiylari uni qo‘llab-quvvatlayotganini e’lon qilgan yana bir nechta xabar yozdi.
Hozirda vagnerchilarning Rossiya chegaralarida yoki undan tashqarida rus armiyasi bilan qandaydir janglarda qatnashayotgani haqida hech qanday alomatlar yo‘q.
Rossiya hukumati sodir bo‘layotgan voqealarga qanday munosabatda bildirdi?
Ilgari Rossiya rasmiylari “Vagner”ning Mudofaa vazirligi bilan ommaviy mojarolariga juda kam munosabat bildirar edi. Ammo hozirgi keskinlashuv oxir-oqibat xavfsizlik kuchlarining misli ko‘rilmagan reaksiyasiga olib keldi.
Kreml Prigojinning bayonotlariga zudlik bilan javob qaytardi. Prezident matbuot kotibi Dmitriy Peskov Vladimir Putin “Prigojin atrofida yuz berayotgan vaziyatdan” xabardor ekanini aytdi va “barcha zarur choralar ko‘rilayotganini” qo‘shimcha qildi.
Va keyin Milliy aksilterror qo‘mitasi qurolli isyonga chaqirish bo‘yicha jinoiy ish qo‘zg‘atilganini e’lon qildi.
“Yevgeniy Prigojin nomidan tarqatilgan ayblovlar hech qanday asosga ega emas. Ushbu bayonotlar sabab Rossiya FXX qurolli isyonga chaqirish fakti bo‘yicha jinoiy ish qo‘zg‘atdi. Biz noqonuniy harakatlarni zudlik bilan to‘xtatishni talab qilamiz”, — deyiladi Milliy aksilterror qo‘mitasi bayonotida.
Prigojin sodir bo‘layotgan voqealar va davlat to‘ntarishi ayblovlari bo‘yicha audiomurojaat e’lon qildi. Uning so‘zlariga ko‘ra, “Vagner” bo‘linmalari davlat chegarasini “hamma joylarda” kesib o‘tgan, chegarachilar “jangchilar bilan quchoqlashgan”, Mudofaa vazirligi bo‘linmalari esa “chetga chiqqan”.
Prigojinning so‘zlariga ko‘ra, “muddatli chaqiriluvchilar, o‘n sakkiz yoshli yigitchalar unga qarshi qo‘yilgan”, biroq u “bolalar bilan urushmaydi, shuning uchun ular tirik qoladi va onalari yoniga qaytadi”.
Yarim tundan keyin Bosh prokuratura Yevgeniy Prigojinning shaxsan o‘ziga nisbatan jinoiy ish qo‘zg‘atilganini e’lon qildi. Bundan tashqari, Bosh prokuratura bayonotida endi “chaqiriqlar” haqida emas, “qurolli isyon uyushtirish fakti” haqida gap ketgandi.
«2023 yil 23 iyun kuni Rossiya FXXning Tergov bo‘limi Prigojinga nisbatan Rossiya Federatsiyasi Jinoyat kodeksining 279 moddasiga binoan qurolli qo‘zg‘olon uyushtirish fakti bo‘yicha qonuniy va asosli ravishda jinoiy ish qo‘zg‘atdi”, deya xabar berdi Bosh prokuratura.
279 modda — “Qurolli isyon” 12 yildan 20 yilgacha qamoq jazosini nazarda tutadi. Unda “Rossiya Federatsiyasining konstitutsiyaviy tuzumini ag‘darish yoki kuch bilan o‘zgartirish yoki hududiy yaxlitlikni buzish maqsadida qurolli qo‘zg‘olon uyushtirganlik yoki unda faol ishtirok etganlik” uchun ayblovi mavjud. “Favqulodda holat to‘g‘risida»gi federal qonunga ko‘ra — qurolli qo‘zg‘olon favqulodda holat joriy etish mumkin bo‘lgan holatlaridan biri.
Rossiya tarixida ushbu modda bo‘yicha sudlangan eng mashhur inson iste’fodagi Bosh razvedka boshqarmasi polkovnigi Vladimir Kvachkov edi — u go‘yoki hokimiyatni qo‘lga kiritish uchun Moskvaga qarshi qurolli yurish uyushtirishni rejalashtirganlikda ayblangan. 2013 yilda Moskva shahar sudi uni 13 yilga ozodlikdan mahrum qildi, keyinchalik bu muddat qisqartirildi. Ammo boshqa rossiyaliklar ham muntazam ravishda 279-modda bo‘yicha sudlangan, asosan Shimoliy Kavkazdagi tuzilmalar a’zolari.
Jinoyat ishi haqidagi xabarlardan so‘ng FXX Jamoatchilik bilan aloqalar markazi Prigojinning bayonotlari va harakatlarini “harbiylarning orqasiga pichoq urish” deb atadi. “Vagner” asoschisining so‘zlari maxsus xizmat tomonidan “qurolli to‘qnashuvni boshlashga chaqiriq” sifatida baholandi va bundan tashqari, Prigojinning qo‘l ostidagilaridan uni hibsga olishda yordam berishni so‘raldi.
“Biz “Vagner” jangchilarini tuzatib bo‘lmaydigan xatoga yo‘l qo‘ymaslikka, rus xalqiga qarshi har qanday zo‘ravonlik harakatlarini to‘xtatishga, Prigojinning jinoiy va xoinona buyruqlarini bajarmaslikka va uni hibsga olish choralarini ko‘rishga chaqiramiz”, — deyiladi FXX bayonotida.
Tunda Butunrossiya davlat teleradiokompaniyasi xodimi Andrey Rudenko Ukrainaga bostirib kirishda qatnashgan qo‘shinlarning sobiq qo‘mondoni general Sergey Surovikin tomonidan yozib olingan videomurojaatni e’lon qildi.
“Vagner” asoschisi so‘nggi oylarda Surovikin haqida faqat xushomad bilan gapirgan. Bahorda Prigojin general Surovikin “Vagner” va Mudofaa vazirligi orasidagi mojaro fonida ularning o‘rtasida aloqa o‘rnatish bilan shug‘ullanayotganini aytgandi.
“Men “Vagner” rahbariyati, komandirlari va jangchilariga murojaat qilaman. Biz birga kurashdik, yo‘qotishlarga uchradik, birga g‘alaba qozondik. Biz bir qonmiz, biz jangchilarmiz. Men sizni to‘xtashga chaqiraman, dushman mamlakatimizdagi ichki siyosiy vaziyatning yomonlashishini kutmoqda. Ularning qo‘lida o‘ynash mumkin emas. Kech bo‘lmasdan oldin, siz Rossiya Federatsiyasi xalq tomonidan saylangan prezidentining irodasi va buyrug‘iga bo‘ysunishingiz, kolonnani to‘xtatishingiz, ularni doimiy joylashuv punktlariga qaytarishingiz kerak. Bosh qo‘mondon rahbarligida barcha muammolarni faqat tinch yo‘l bilan hal qiling”, degan Surovikin. U qaysi kolonnalar haqida gap ketayotgani va ular qayerga ketayotganiga aniqlik kiritmagan.
Yana bir shunday murojaat (katta ehtimol bilan, hatto o‘sha xonada yozilgan), Bosh shtab Bosh razvedka boshqarmasi boshlig‘ining birinchi o‘rinbosari general Vladimir Alekseev nomidan “Komsomolskaya pravda” xodimi Aleksandr Kots tomonidan e’lon qilingan.
“Hozir sodir bo‘layotgan voqea men ahmoqlikdan boshqa narsa emasligini ayta oladigan dahshatli faktdir. Mamlakatimiz og‘ir ahvolda, butun G‘arb dunyosi bizga qarshi qurol ko‘targan. Siz hozir kimningdir provokatsion g‘oyasi bilan amalga oshira boshlagan bunday ishlar katta yo‘qotishlarga olib keladi – birinchi navbatda, siyosiy. Tasavvur qiling, siz hozir qilmoqchi bo‘layotgan ishni G‘arb qanday jo‘shqinlik bilan qabul qiladi. Niyatingiz qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, bu mamlakat va prezidentning orqasiga pichoq urishdir”, degan Alekseyev.
“Vagner komandirlari eng istiqbolli siyosatchisiga sodiq qoladi va uning har qanday buyrug‘ini bajaradi. Na FXX, na Surovikin boshlangan ishni to‘xtata olmaydi”, deb javob bergan “Vagner” bilan aloqador AP Wagner kanali.
Generallar “Vagner”dan qo‘zg‘olonni to‘xtatishni so‘rayotgan bir paytda, Rossiya Mudofaa vazirligi Ukraina harbiylari “Vaziyatni tartibsizlantiruvchi Prigojinning provokatsiyasidan foydalangani” va Baxmut yaqinida hujum qilish uchun kuchlarni jamlay boshlaganidan shikoyat qildi.
Bularning barchasi haqida Birinchi kanal Moskva vaqti bilan soat 1:30 da namoyish etilgan maxsus axborot relizida aytib o‘tdi. Ko‘rsatuv bir necha daqiqa davom etdi.
Moskva va Rostovda xavfsizlik kuchlariga trevoga berildi
Xavfsizlik xizmatlariga yaqin manbaning BBC nashrga aytishicha, 23 iyun kuni kechqurun FXX’ning Moskva bo‘limiga trevoga berilgan. Armiya doiralaridagi manbaning aytishicha esa, Moskva garnizoni ham jangovar holatga keltirilgan. Maxsus xizmatlarga yaqin bo‘lgan manbaning ta’kidlashicha, Moskvada “Qal’a” rejasi joriy etilgan — bu politsiya xodimlarini favqulodda yig‘ishni hamda Ichki ishlar vazirligi, Federal xavfsizlik xizmati va Federal jazoni ijro etish xizmatining eng muhim obektlarni nazorat ostiga olishni nazarda tutadi.
Poytaxtdagi GROM, SOBR va Alfa bo‘linmalariga yaqin bo‘lgan BBC manbalarining aytishicha, “ularning ham hammasi kazarmaga chaqirilgan va o‘sha yerda kutish buyurilgan”.
“Xo‘sh, umuman olganda, hamma tayyor, hamma ertangi kunni kutmoqda. Hech kim anig‘ini bilmaydi. Yoki jiddiy narsa yuz bermoqda, yoki boshliqlar ehtiyotkorlikni kuchaytirmoqda”, deydi manbalardan biri.
Yarim tunda poytaxt markaziga zirhli texnikalar kelgani tasvirlangan kadrlar paydo bo‘ldi. Guvohlarning xabar berishicha, yuk mashinalari va zanjirli transportlar Katta Dmitrovka, Moxovaya va Lubyanka maydoni bo‘ylab harakatlanmoqda.
BBC nashrining armiya doiralaridagi suhbatdoshi so‘zlariga ko‘ra, “Don” shossesida (bu Moskva-Voronej-Rostov-Don yo‘li) FXX SOBR (Milliy gvardiya qo‘shinlarining operativ bo‘linmalari) yordamida blokpostlar o‘rnatmoqda. U yerda navbatda turganlarga “xavf tug‘ilganda” o‘t ochish buyurilgan. Shu bilan birga, texnikalar ham jangovar holatida, biroq ularni harakatlantirish bo‘yicha qismlar hali buyruq olmagan.
“Ular esa u yerda mast holatda, chunki juma-ku, kimdir do‘stlari bilan o‘tirgan, kimdir tug‘ilgan kunda bo‘lgan. A bu yerda bum! Hamma tezlik bilan safarbar qilindi”, deydi manba.
Manbaning so‘zlariga ko‘ra, Rostov markazi hozir haqiqatan ham yopib qo‘yilgan. Uning ta’kidlashicha, trevoga darajasi “oddiy favqulodda vaziyatlardagidan jiddiyroq”. Shu bilan birga, Rostovdan 500 kilometr uzoqlikdagi Kursk shahrida “hammasi tinch”, deya qo‘shimcha qiladi u.
Kutilganidek, Sankt-Peterburgda jurnalistlar vaziyatni bilish uchun 2022 yil bahorida dabdaba bilan ochilgan “Vagner” markaziga borgan, ammo ommaviy axborot vositalari bino atrofida hech qanday faollikni topmagan.
Prigojin, Shoygu, Vagner, Rostov-Don “Zamin” yangiliklarini “Facebook”da kuzatib boring
