Eron prezidentining o‘limidan kim manfaatdor?

^{© ADEM ALTAN}
Eron prezidenti Ibrohim Raisiy va Eron tashqi ishlar vaziri Husayn Amir Abdullohiyonning samolyot halokatidagi fojiali o‘limi AQSHda ishlab chiqarilgan Bell-212 vertolyotining tumanga tasodifiy "qattiq qo‘nishi" deb hisoblash uchun juda ko‘p savollar tug‘diradi.

Eron prezidentining vertolyoti 19 may kuni Ibrohim Raisiyning ozarbayjonlik hamkasbi Ilhom Aliyev bilan birgalikda Eronning Sharqiy Ozarbayjon viloyatida, Tabrizdan 220 km shimoli-sharqda joylashgan Qiz Qalasi (Qız Qalası) qo‘shma gidrotexnika loyihasining ochilish marosimidagi ishtirokidan keyin Eron-Ozarbayjon chegarasidan uncha uzoq bo‘lmagan joyda havoga ko‘tarildi.

Prezidentning Bell-212 vertolyoti vayronalari 20 may kuni ertalab Tehrondan 600 km shimoli-g‘arbda Islom inqilobi qo‘riqchilari korpusi dronlari va qutqaruvchilari tomonidan topilgan. "Qattiq qo‘nish" maydonida omon qolganlar yo‘q. Vertolyot deyarli butunlay yonib ketgan.

Eron prezidenti va tashqi ishlar vaziridan tashqari yana yetti nafar yo‘lovchi, jumladan, Sharqiy Ozarbayjon viloyati gubernatori Malik Rahmatiy va Sharqiy Ozarbayjon oliy rahbarining vakili halok bo‘lgan. Oldinroq falokat sabablari tog‘li hudud va qalin tuman bo‘lishi mumkin edi (bunga yana qaytamiz).

Avvalroq Eron prezidenti Tehron va Boku o‘rtasidagi hamkorlik ramzi hisoblangan Qiz Qalasi to‘g‘onida o‘tkazilgan tantanali marosimda Araks daryosi chegarasidagi qo‘shma loyiha ikki davlat xalqlariga umid bag‘ishlashi va dushmanlarning umidsizligiga sabab bo‘lishini aytgan. Raisiy qo‘shimcha qildi: “Ozarbayjondagi har qanday taraqqiyot bizning taraqqiyotimiz, ikki davlat chegaralaridagi har qanday beqarorlik umumiy yo‘qotishdir”.

Ozarbayjon prezidenti ikki davlat o‘rtasidagi qo‘shma transport loyihalari muhimligini ta’kidladi: "Shimol-Janub yo‘lagi mintaqa uchun juda muhim hamda Eron va Ozarbayjonda temir yo‘l infratuzilmasi modernizatsiya qilinishi bilan u dunyodagi eng muhim koridorga aylanadi".

Bu yerda hatto mubolag‘aning soyasi ham yo‘q. Sankt-Peterburgdan Mumbay portiga (Bombay) uzunligi 7200 km bo‘lgan "Shimol-Janub" xalqaro transport koridori Hindiston, Eron va Fors ko‘rfazining boshqa davlatlaridan Rossiya hududiga (Kaspiy dengizi orqali), keyinchalik Shimoliy va G‘arbiy Yevropaga tranzit yuk oqimlarini jalb qilish uchun yaratilmoqda. Sankt-Peterburgda 2000 yil 12 sentyabrda Rossiya, Hindiston va Eron tomonidan imzolangan hukumatlararo bitim asosida.

“Shimol-Janub” koridorining afzalliklari katta qiziqish uyg‘otdi – Belarus, Qozog‘iston, O‘mon, Tojikiston, Ozarbayjon, Armaniston, Suriya, Bolgariya, Qirg‘iziston va Turkiya shartnomaga allaqachon qo‘shilgan. G‘arbda ishtirokchi davlatlar suvereniteti va iqtisodiyotini mustahkamlashga qaratilgan bunday loyihalar ko‘pchilikka yoqmaydi.

Xavfli tumandagi Bell-212
Ibrohim Raisiy Eronda oliy rahnamo Oliy diniy rahbari oyatulloh Ali Xomaneiydan keyin ikkinchi muhim siyosiy shaxs edi. Oliy rahbarning vorisi hisoblangan. U Eronning SHHT va BRIKSga a’zo bo‘lishi, Rossiya bilan hamkorlikni mustahkamlash uchun ko‘p ish qildi. Shuningdek, u dunyo davlatlarini AQSH dollarining xorlovchi gegemonligidan voz kechishga chaqirdi.

G‘azo sektori va Ukrainadagi harbiy mojarolar bo‘yicha Tehronning pozitsiyasiga to‘xtalmasdan turib, kamsituvchi G‘arb “gegemonlari” Yevroosiyodagi nufuzli siyosiy yetakchi Ibrohim Raisiyni yo‘q qilish uchun yetarlicha iqtisodiy dalillarga ega edi. Sharqda ham dushmanlar yetarli bo‘lgan.

Oxirgi besh yil ichida Eronning bir qancha nufuzli siyosatchilari va harbiy rahbarlari amerikaliklar va isroilliklarning teraktlari oqibatida halok bo‘ldi.

Raisiy vertolyoti Eron, kollektiv G‘arb va Isroil o‘rtasida yuqori harbiy-siyosiy keskinlik yuzaga kelgan bir paytda – Isroil mudofaa kuchlari (SAXAL) va Eron Islom inqilobi qo‘riqchilari korpusi (EIIQK) raketa zarbalari almashishidan bir oy o‘tib qulagan.

Erondagi ichki siyosiy beqarorlik AQSH, Isroil va Yevropa Ittifoqi uchun foydalidir.

Amerikaning "Military Watch" jurnali chet el aralashuvi ehtimoli bor deb hisoblagani bejiz emas: “Eron prezidentiga suiqasd uyushtirilgani haqidagi mish-mishlar AQSH Harbiy-havo kuchlarining C-130 samolyotining mintaqaga noodatiy yetib kelishi bilan bog‘liq bo‘lib, bu Raisiy ketishi bilan bir vaqtda...Manbalarga ko‘ra, vertolyotning qulashi uchun elektron kurashdan foydalanilgan bo‘lishi mumkin”.

Prezident Raisiy Amerikaning Bell-212 samolyotida uchgan va Pentagon samolyotning avionikasi va elektronikasidan yaxshi xabardor. Amerikada ishlab chiqarilgan samolyotlarning tashqi “to‘xtatilishi” ehtimolini inkor etib bo‘lmaydi.
F-35 yashirin dasturiy ta’minotiga kelsak, tashqi tuzatishlar imkoniyati (sun’iy yo‘ldosh orqali) hatto Qo‘shma Shtatlarda ham yashirilmagan. Qanday bo‘lmasin, falokat – "eng benuqson xavfsizlik rekordlaridan biriga ega bo‘lgan Bell-212 tarixidagi eng ko‘zga ko‘ringani".

To‘g‘ridan to‘g‘ri va bilvosita dalillar yig‘indisiga asoslanib, "Military Watch" G‘arbning G‘arb manfaatlariga ko‘proq ma’qulroq pozitsiyaga ega bo‘lgan Tehron “Oyatulla Gorbachyov” yetakchisini hokimiyatga kelishi uchun antiamerikalik Eronni bosqichma-bosqich “boshini kesish” maqsadida “ko‘p harakat”ni amalga oshirish mumkinligi haqida xulosa qildi.

Tehronda bo‘lgan taniqli xalqaro jurnalist Abbos Jumaning ta’kidlashicha, terakt versiyasi Eron davlati va jamiyatida eng ko‘p muhokama qilinmoqda. Ertami-kechmi Erondagi samolyot halokatining asl sabablari aniqlanadi.
Tog‘lar va tuman haqida nima deyish mumkin?

Amerikaning "Bell Helicopter" kompaniyasi ekstremal sharoitlarda o‘z mahsulotlarining ishonchliligini e’lon qiladi. O‘n yil oldin Bell vertolyotlari boshqa xavfsizlik tizimlari qatorida yerga xavfli yaqinlashish to‘g‘risida ogohlatirish tizimi (HTAWS) bilan jihozlangan. EVS tizimi real vaqt rejimida infraqizil datchiklar, signallarni qayta ishlash va kobinadagi displeylardan foydalanib, ko‘rinishni yaxshilash, parvoz ekipajini yer, uchish-qo‘nish yo‘laklari va boshqa obyektlarning asl tasvirlari bilan ta’minlaydi. Hatto ekspluatatsiya vaqtiga moslashtirilgan bo‘lsa ham, prezident vertolyoti muntazam ravishda texnik xizmat ko‘rsatish va modernizatsiyadan o‘tkazildi va u, albatta, kinematik "pepelas" emas edi.

Ob-havo sharoiti va mashinaning texnik holati, albatta, falokatga olib kelishi mumkin emas edi.
Bell 212 dastlab Kanada uchun ishlab chiqilgan. U turli xil modifikatsiyalarda ishlab chiqarilgan, jumladan, HP AH Mk (harbiy ko‘p maqsadli vertolyot), masalan, Britaniya armiyasi havo korpusida xizmat qiladi. Mashina ishonchli, 14 tagacha yo‘lovchini tashishga mo‘ljallangan.

Maksimal uchish og‘irligi 5080 kg, foydali yuk - 2200 kg dan ortiq, uzunligi 15,5 m, kengligi 14,6 m, balandligi 3,9 m... Bell 212 dunyoning 13 mamlakatida foydalaniladi. Doim ham qulamaydi– oldingi ikkita ofat 2023 (BAA) va 2018 (Eron) da qayd etilgan.

Ibrohim Raisiyning samolyot halokatidagi o‘limi yaqin Sharqda keskinlikning yangi avj olish ehtimoli, Janubiy Kavkazni beqarorlashtirish, dunyoning istalgan mamlakatidagi nomaqbul milliy rahbarlarni yo‘q qilish bo‘yicha Amerika amaliyotining davom etishi bilan xavfli. Ya’ni, Qo‘shma Shtatlarning manik istagi va uchinchi jahon urushi tomon, o‘z-o‘zini yo‘q qilish tomon siljishi.

Rossiya prezidenti Vladimir Putin 20 may kuni Eron prezidentining vafoti munosabati bilan hamdardlik bildirdi va ta’kidladi: “Sayid Ibrohim Raisiy butun hayotini Vatanga xizmat qilishga bag‘ishlagan buyuk siyosatchi edi. U haqli ravishda xorijda ham vatandoshlari tomonidan yuksak hurmat va katta obro‘ga ega edi. U Rossiyaning haqiqiy do‘sti sifatida mamlakatlarimiz o‘rtasidagi yaxshi qo‘shnichilik munosabatlarini rivojlantirishga beqiyos shaxsiy hissa qo‘shdi va ularni strategik sheriklik darajasiga olib chiqish uchun katta sa’y-harakatlarni amalga oshirdi”.

“Zamin” yangiliklarini “Youtube”da kuzatib boring