Дунёнинг ривожланган давлатлари ишчи-ходимларнинг 4 кун ишлаши устида тадқиқотларда қатнашмоқда. Аҳамиятлиси, синовлар ҳафтасига 3 кун дам олиб ҳам иш унумдорлигини пасайтирмасдан, аксинча, ошириш мумкинлигини кўрсатмоқда.
Вақтлар ўтиб техникалар ёрдамида инсоният ҳаёти енгиллашгани сайин ходимлар ишлаш учун сарфлайдиган меҳнат вақти ҳам қисқариб боряпти. Масалан, техника инқилобидан олдин одамлар дам олиш кунларисиз, кунига 10 соатдан ортиқ ишлаган бўлса, кейинчалик 8 соатлик иш кунига, сўнг 5 кунлик иш ҳафтасига ўтилган. Ҳозир эса 4 кунлик иш ҳафтаси устида тадқиқотлар олиб бориляпти.
2022 йилда 4 Day Week Global нодавлат нотижорат ташкилоти билан ҳамкорликда Ирландия, АҚШ, Австралия ва Янги Зеландиялик иш берувчилар 4 кунлик иш ҳафтасини синовдан ўтказиб кўрди.
Буюк Британиядан энг кўп иш берувчи синовларда қатнашди. 4 кунлик иш ҳафтаси тадқиқотларида 73 компания ва уларнинг 3,3 минг ходими иштирок этди. Натижага кўра, ҳафтасига 4 кунлик иш бўлиши, бироқ 5 кунлик учун мўлжалланган маош тўланиши раҳбариятлар учун ҳам, ходимлар учун ҳам самарали бўлган.
Синовдан сўнг Буюк Британиялик 73 та компаниянинг 86 фоизи келажакда 4 кунлик иш ҳафтасини жорий этиши мумкинлигини билдирган.
Юқори самарадорлик
Синовларга кўра, иш вақти камроқ бўлса ҳам, ходимлар иш унумдорлиги ортади. Бу 2019 йилда Мicrosoftʼнинг Япония офисида ўтказилган тадқиқотда ҳам исботини топган. 4 кунлик иш ҳафтаси жорий қилинган муддатда Microsoft ходимларининг иш унумдорлиги 40 фоизга ошган, компаниянинг электрга кетадиган харажатлари эса 23 фоизга камайган.
Тадқиқотда қатнашган ирланд ишчисининг айтишича, унинг иш унумдорлиги ошишига кун тартибига ўта диққат билан эътибор қаратгани, ҳамма нарсани режалаштириб, иш ҳафтасидаги асосий вазифаларини тўғри қўйгани сабаб бўлган.
Бахтли ишчилар
Албатта, 4 кун ишлашни иш берувчилардан ҳам кўпроқ ходимлар хоҳлаши аниқ. Синовда қатнашган ҳар 10 нафар ходимдан 8 нафари 4 кунлик иш ҳафтасини хоҳлашини билдирган. Улар 4 кунлик иш ҳафтасига 10 баллдан 9,1 беришган ва ўзларида стресс, чарчоқ, иш-оила низолари камайганини билдиришган.
Ходимлар жисмоний ва ақлий саломатлиги яхшиланганини, иш ва шахсий ҳаёти баланси мувозанатлашганини, ҳаётдан қониқиш ҳисси ошганини билдиришган.
Аҳамиятлиси, бир кун кўпроқ дам олишса ҳам, ишчилар доимги вазифаларини бажаришган ва кўпроқ самарадорликка, яхши кайфиятга эришишган.
Қолаверса, эркак ходимларнинг оиласига ажратадиган вақти ҳам кўпайган. Масалан, буюк британиялик эркак ходимлар бола парваришига ёрдамлашиш учун одатдагидан 27 фоиз кўп вақт ажратишган.
Сайёрамиз учун фойда
Иш ҳафтасининг бир кунга қисқариши йўлдаги қатнов вақтини ҳам камайтиради. Синовлар даврида йўллардаги қатнов вақти ҳафтасига 3,5 соатдан 2,6 соатга – 27 фоизга пасайган. Ишга машинасида қатнайдиган одамлар эса 56,5 фоиздан 52,5 фоизга камайган.
Бу қисқаришда масофадан ишлашга ўтишнинг ҳам ҳиссаси бор, албатта.
Массачусеттс университети олимлари ўтказган тадқиқотга кўра, иш вақтини 10 фоизга қисқартириш шахслар ҳосил қиладиган карбонат ангидридни 8,6 фоизгача камайтиради. Бу билан экологияга зарарни маълум маънода қисқартириш мумкин.
Энди нима бўлади?
4 кунлик иш ҳафтасида қатнашган ишчиларнинг 97 фоизи бу тартиб ўз ишхоналарида доимий бўлишини хоҳлашини билдирган. Иш берувчилар фикри ҳам ижобий. 4 кунлик иш ҳафтаси синовида қатнашган компанияларнинг даромади 8 фоизга ошган, 2021 йилнинг мос даврига нисбатан эса 37,55 фоиз юқорироқ бўлган. Ишга олиш ошган, ишдан бўшаш ва бўшатиш эса камроқ бўлди.
Ҳар 10 нафар ишчидан 7 нафари агар 4 кунлик иш тизимига ўтилмайдиган бўлса, унда раҳбариятдан маошларини 10 фоиздан 50 фоизгача оширишни сўрашларини билдирган. 13 фоиз иштирокчи эса уларга ойлик ошишидан кўра 4 кунлик иш ҳафтаси кўпроқ маъқулроқ эканини айтган.
Бизнеснинг зарурати
Давосда бўлиб ўтган 2023 йилги Халқаро иқтисодий форумда Ranstand халқаро инсон ресурслари компанияси раҳбари Сандер ванʼт Норденде сўзга чиқиб, истеъдодлилар камайиб бораётган дунёда 4 кунлик иш ҳафтасига ўтиш бизнес зарурати эканини таъкидлаганди. Унинг айтишича, иш берувчилар ходимларига худди мижозлар сингари муомала қилишлари ва истеъдодларига муносиб баҳо беришлари керак.
Масофавий ва гибрид иш соатлари билан ходимларнинг ишдан қониқиш ҳисси ҳам юқорироқ бўлади.
Ҳозир 4 кунлик иш ҳафтаси амал қилаётган давлатлар борми?
Ривожланган давлатларнинг йирик компаниялари 4 кунлик иш ҳафтаси тизимига катта қизиқиш билдириб, синовларда фаол қатнашаётган бўлсалар-да, ҳали оммавий тарзда бу тизимга ўтилгани йўқ.
Манбаларда 4 кун ишлашга рухсат берадиган компаниялар 250 дан ошиқлиги қайд этилган.
Хусусан, Белгия ходимларга бу имкониятни берган давлат ҳисобланади. 2022 йилнинг ноябрида Белгияда ходимларга хоҳиш-истакларига қараб 4 ёки 5 кун ишлаш танлови берилган. Бунда иш ҳажми ва маош қисқармайди, лекин эплай олган ходим иш кунини қисқартириши мумкин.
“Замин” янгиликларини “Telegram”да кузатиб боринг
