Владимир Путин Украинага уруш бошлаганини тушунтиришда, иккита қарама-қарши қараш, позиция бор. Бу қарашлардан бири Россияни маънавий жиҳатдан оқласа, иккинчиси уни тўлиқ агрессор қилиб кўрсатади.
Трамп ва Путиннинг яқинлашуви фонида, Россия-Украина уруши янги фазага ўтади. Энди Украина фақат Европа Иттифоқига тўлиқ таяна олади, АҚШ эса нейтрал позицияга ўтмоқда. Айни пайтда, Трамп Украинани Россия билан келишишга мажбур қила олмайди. Агар Украина ўзининг ҳудудий яхлитлиги учун урушни давом эттираверса, АҚШ Украинага ёрдам бермаслиги мумкин, лекин урушни тўхтатиш борасида таъсир воситалари жуда чекланган. Европа Иттифоқи эса Россиядан қўрқади, Украина енгилса, Путин янги уруш бошлайди деб ишонади.
Мана шу фонда Путиннинг асл мотивлари нима эди, деган савол ҳар доимгидан ҳам долзарб. Чунки Украина уруши тугаши ёки паст интенсивликка ўтиши мумкин бўлган вазиятда, кейинчалик нималар бўлишини Путиннинг ички мотивлари белгилаб беради.
Демак, шу пайтга қадар, иккита қарама-қарши мотивлар ҳақида гапирилди.
АҚШлик таниқли олим Жон Миршаймер, ёки Колумбия университети таниқли профессори Жеффри Сакс каби олимлар “Путин фақат НАТОнинг кенгайишидан қўрқяпти, лекин СССРни тиклаш деган гап – ножиддий” деган қатьий фикрда. Бу олимлар кўп йиллардан буён ушбу қарашини айтиб келишади.
Иккинчи, лекин нисбатан жуда кенг тарқалган қараш шуки, “Путиннинг асл мақсади – аслида СССРни у ёки бу кўринишда тиклаш, НАТО – бу шунчаки баҳона”. Бу қараш тарафдорлари – кўплаб экспертлар, сиёсатчилар, давлатлар, жумладан, Европа Иттифоқидаги энг асосий мейнстрим қараш мана шу ҳисобланади. Ушбу қарашни асословчи Путиннинг баёнотлари ҳам кам эмас. Мисол учун, Путиннинг “20-асрдаги энг катта геосиёсий фожиа – бу СССРнинг қулаши бўлди” ва шунга ўхшаш гаплари, иккинчи қараш томонлари томонидан далил сифатида келтирилади. Табиийки, Путин ўзини оқлаш учун “СССРнинг қулашини фожиа деб айтганман, лекин СССРни тиклаш – хомхаёл” деган баёнотлар ҳам бериб қўйган.
Хўш, Владимир Путин қайси мотив билан Украинага бостириб кирди, ва бу уруш тугагач қолган давлатларни нима кутади?
Назаримда, иккала мотив ҳам Путиннинг асосий мотивлари ҳисобланади. Бирламчи вазифа, ёки “минимум вазифа” – бу НАТОнинг кенгайишига имкон бермаслик эди. Чунки тарихан НАТО – СССРга ва унинг ўзаги ҳисобланмиш Россияга қарши тузилган ташкилот. Горбачев, Ельцин даврида ҳам, Путин даврида ҳам НАТО Россия учун таҳдид сифатида кўрилган, кўрилади. Россия ўзини қуршовга олинаётган деб ҳис қилади. 2008 йилда, АҚШ президенти Жорж Буш томонидан Украина ва Грузия НАТОга расман таклиф қилингач, бу Путиннинг жиддий норозилигига сабаб бўлган эди.
Иккинчи мотив – Москвага мойил бўлган геосиёсий қутб яратиш, постсовет ҳудудида ўзининг “командасини” тузиш – Путин учун “максимум вазифа”, яъни имконият бўлганда амалга оширилиши керак бўлган вазифа сифатида кўрилган. 2003-2014 йиллар мобайнида дунё бозорида нефт нархи жуда қиммат бўлди. Россия триллионлаб даромад кўрди. Катта пул билан катта амбициялар ҳам шаклланиб борди. Путин постсовет ҳудудида иккита катта лойиҳа ташкиллаштирди. Ҳарбий-стратегик жиҳатда Коллектив Хавфсизлик Шартномаси Ташкилоти бўлса, иқтисодий жиҳатдан Евросиё Иттифоқи бўлди. Постсовет ҳудудидаги НАТОга аъзо бўлмаган барча давлатларни мана шу икки ташкилотга аъзо қилишга ҳаракат қилди, лобби қилди, яширинча ва ошкора босимлар уюштирди. Лекин, Украина уруши сабаб, Россия назорати остидаги мана шу икки лойиҳа ҳам маънавий заифлашди, қадрсизланди.
Бугун Европа Иттифоқи кучли хавотирда. ЕИ сиёсатчиларининг айтишича, РФ кучли қуролланишда давом этмоқда. Ва бу қуролланиш Украина урушидан кейинги Россиянинг қандайдир режалари бўлиши мумкинлигини кўрсатиши мумкин. Эҳтимолий нишондаги давлатлар сифатида Молдова, Болтиқбўйи республикалари, ва ҳатто Польша ҳам тилга олинади. Молдовадан ташқари қолган давлатлар – НАТО аъзолари. Лекин Трамп ҳокимиятга келгач, НАТОнинг ўзи ҳам маълум инқирозда. НАТОга аъзо давлатлар сабаб, АҚШнинг сўссиз урушга кириши – шубҳа остида.
Украина ҳали енгилмади. Лекин у жиддий заифлашди. Чунки у тарафда бўлган АҚШ нейтрал позицияга ўтди, ҳатто Путинга қўшилиб, Зеленскийга босимлар ҳам қиляпти. Путин ўзининг минимум вазифаси бўлмиш НАТОни тўхтатишга эришгандек.
Бу вақтда, қўшни Қозоғистондаги ҳатто давлатга яқин экспертлар ҳам хавотирини яширмаяпти. Уларнинг айтишича, Украинани тўлиқ енгса, Путин Қозоғистонга босимларни кучайтиради.
Нима бўлганда ҳам Марказий Осиё давлатлари ҳамжиҳатлик, бирлик ва интеграция кўрсатиши – тарихий вазифа ҳисобланади. Шу кунларда қўшни Тожикистон ва Қирғизистон чегара масаласида тўлиқ келишувга эришди. Бу эса, Марказий Осиёда ўзаро ишонч ва ҳамкорлик учун керакли бўлган ижобий муҳитни кучайтиради.
Камолиддин Раббимов,
сиёсатшунос
сиёсатшунос
Манба: Kun.uz
Ctrl
Enter
Хато топдИнгизми
Иборани ажратиб Ctrl+Enter тугмасини босингМавзуга оид янгиликлар
