АҚШ генералининг Ўзбекистонга ташрифи: минтақа билан фаоллашаётган ҳарбий ҳамкорликми ёки «Толибон»га қарши келишув?

АҚШ Марказий қўмондонлиги қўмондони генерал Майкл Курилла сўнгги йилларда иккинчи марта Ўзбекистонга келди. Тошкентда Марказий Осиё мудофаа вазирликлари вакиллари билан кўришган генерал минтақавий хавфсизлик, терроризмга қарши кураш масалаларини муҳокама қилган. Россиялик «экспертлар» минтақа давлатларини АҚШ билан мудофаа соҳасидаги ҳамкорликдан «огоҳлантириб», буни «олов билан охири номаълум ўйин», деб атади.

26-27 сентябр кунлари АҚШ Марказий қўмондонлиги қўмондони Майкл Курилланинг Ўзбекистонга ташрифи бўлиб ўтди. 2022 йилдаги ташрифидан фарқли равишда америкалик генералнинг бу йилги ташрифи олий даражадаги учрашувларсиз ва Ўзбекистоннинг ўзи билан чекланди. 2022 йил ёзида Марказий Осиёга келган Майкл Курилла минтақанинг 4 та давлатига ҳам борган, шунингдек президентлар билан учрашувлар ўтказган эди.

Хўш, ўтган йили қайта келишга ваъда бериб кетган америкалик генерал 2023 йилдаги ташриф давомида кимлар билан учрашди ва нима мақсадда келди?

Дастлаб, АҚШ Марказий қўмондонлиги қўмондони генерал Майкл Курилла Ўзбекистон мудофаа вазири генерал-лейтенант Баҳодир Қурбонов билан учрашди. Қисқагина расмий релизга кўра, учрашувда томонлар ҳарбий соҳада эришилган ютуқлар ва режадаги масалалар борасида ҳамкорликни давом эттириш имкониятларини кўриб чиққан.

Кейинги куни Тошкентда Марказий ва Жанубий Осиё давлатлари бош штаб бошлиқлари конференцияси бўлиб ўтди. Унда АҚШ, Марказий Осиёнинг 5 та давлати ҳамда Покистон мудофаа вазирлиги делегациялари қатнашди. Релизга кўра, учрашувда минтақавий хавфсизлик, терроризмга қарши кураш, ҳуманитар ёрдам ва минтақавий барқарорлик каби масалалар кўриб чиқилган.

«Марказий ва Жанубий Осиёдаги ҳамкорларимиз билан чуқурлашиб бораётган алоқалар минтақада тинчлик ва барқарорликни таъминлашда муҳим аҳамиятга эга. Биз ўзаро ишонч, ҳурмат ва умумий мақсадларга асосланган ушбу муҳим мулоқотни қадрлаймиз», — дея генерал Курилланинг сўзларини келтирган АҚШ тарафи.

Минтақада АҚШнинг фаоллашуви ва ташрифлар сони ортиши борасида экспертлар турли фикрлар билдирмоқда. Хусусан, генерал Курилланинг ташрифидан кейин россиялик экспертлар ўз фикрларини билдиришга киришди.

Хусусан, Россия фанлар академиясига қарашли Халқаро муносабатларни таҳлил билан шуғулланувчи миллий тадқиқот маркази катта илмий ходими Станислав Притчин Тошкентдаги учрашувда «АҚШ «Толибон»га қарши ҳамкорларни шакллантиришга ҳаракат қилаётгани» ҳақида айтган. Унинг фикрича, «АҚШ бу билан ўзининг мудофаа соҳасида ҳамкорлик бўйича ўз ғояларини олға суради».

«Лекин бундай ҳамкорлик Марказий Осиё давлатлари манфаатларига ҳам жавоб бериши қийин. Чунки минтақада ҳозир «Толибон»га қарши позиция фақат Тожикистон томонидан илгари суриляпти. Қолганлар, хусусан Ўзбекистон ҳам толиблар билан у ёки бу даражада ҳамкорлик қиляпти», деган у. Россиялик экспертга кўра, «АҚШ таклиф қилган хавфсизлик камари»ни «Толибон» ҳам ижобий қабул қилмаслиги аниқ.

«Иккинчи муҳим масала, АҚШнинг минтақа давлатлари билан ҳарбий ҳамкорлиги Россия ва Хитойнинг манфаатларига қанчалик жавоб бериши ҳақида. Бу фаоллик Марказий Осиё хавфсизлиги учун қўшимча салбий харажатларга сабаб бўлади. Булар қаторига минтақада рангли инқилоблар уюштиришга ҳаракат ва АҚШнинг Афғонистондан чиқиб кетиши киради», — деган Притчин. Шунингдек, эксперт АҚШ билан мудофаа соҳасидаги ҳамкорлик оқибатларидан «огоҳлантириб», буни «иштирокчиларнинг ўзига қарши чиқиши мумкин бўлган олов билан охири номаълум ўйин», деб атаган.

Яна бир россиялик ҳарбий эксперт Виктор Литовкин эса АҚШ минтақада йўқотган ҳарбий таъсирини тиклаш ҳамда Россия ва Хитойга қарши туриш учун ғарбпараст ҳарбий блок тузиши мумкинлигини истисно этмаган.

Эксперт аввалроқ Ўзбекистон ва Қирғизистон ҳудудида АҚШ базалари бўлгани, лекин ҳозирда бу давлатлар ўз ҳудудига АҚШ ҳарбий контингентини киритмаслигини қайд этган. Литовкиннинг фикрича, АҚШ билан чуқур ҳарбий ҳамкорлик минтақа давлатларини Россиядан узоқлаштиришга қаратилган.

Сиёсатшунос Камолиддин Раббимов минтақа давлатлари, АҚШ ва Покистон ҳарбий-мудофаа тизим вакилларининг Тошкентдаги учрашувини учта мезонга кўра баҳоламоқда.

«Биринчидан, Россия-Украина уруши чўзилиб кетди ва бу уруш фонида Марказий Осиё геосиёсати, хавфсизлик ва ҳамкорлик тизими жиддий трансформация бўлмоқда.

Иккинчидан, АҚШ-ХХР ўртасидаги стратегик тирашув борган сари кристаллашмоқда. АҚШ ҳарбий ва сиёсий мутасаддилари Марказий Осиё минтақасининг бу тирашувда муҳим рол ўйнаш салоҳиятини яхши билади. Бу давлатларнинг Хитой билан иқтисодий ва хавфсизлик ҳамкорлиги, жуда юқори, АҚШ ушбу вазиятни мувозанатга солишдан манфаатдор.

Учинчи омил – Афғонистонда хавфсизлик ва барқарорлик масаласи. Айтиш керакки, минтақадан ташқаридаги икки юқори лавозимли ҳарбийлар, яъни АҚШ ва Покистон тарафи, битта геосиёсий жамоа вакиллари эмас. Бугун улар ўртасидаги муносабат совуқ уруш давридаги каби илиқ ва ишончли эмас. Покистон – Хитойнинг иттифоқчиси. АҚШ эса Ҳиндистон билан нисбатан юқорироқ ижобий алоқаларга эга. Демак, АҚШ ва Покистон тарафи, минтақа давлатлари билан ягона стратегик лойиҳалар устида эмас, ўзаро фикр алмашиш ва келажакни моделлаштириш бўйича кайфиятларни ўрганиш мақсадида Тошкентда йиғилган бўлиши эҳтимоли юқори», — дейди сиёсатшунос.

Янгиликлар