Nima uchun Xitoy bu darajada ko‘p Rossiya ko‘mirini sotib olmoqda?

^{Foto: Bloomberg}
Rossiya G‘arb davlatlari tomonidan sanksiyalar ostida qolgan bir paytda Xitoy rekord miqdorda arzon rus ko‘mirini sotib olmoqda. Bu haqda CNN xabar berdi.

Aprel oyida dunyoning ikkinchi yirik iqtisodiyoti Xitoy nafaqat Rossiyadan har qachongidan ham ko‘proq ko‘mir sotib oldi, balki ko‘mirning barcha turlari bo‘yicha import bojlarini ham bekor qildi. Bu harakatdan asosan rossiyalik yetkazib beruvchilar foyda ko‘radi.

Xitoyning Rossiyadan ko‘mir importi mart va aprel oylari orasida deyarli ikki baravar ko‘payib, 4,42 mln metrik tonnani tashkil etdi. U o‘tgan yildan beri Xitoyning ikkinchi yirik yetkazib beruvchisi bo‘lib, Avstraliyani ortda qoldirdi.

Rivojlanayotgan ko‘mir savdosi ikkala tomon uchun ham manfaatli. Iqlim inqirozini yengish bo‘yicha dadil vaʼdalarga qaramay, Xitoy endi o‘z iqtisodiyotini tanazzuldan chiqarishga eʼtibor qaratmoqda.

Mamlakat elektr stansiyalarining yonilg‘i quyish va infratuzilma loyihalari uchun po‘lat ishlab chiqarishda ko‘mirga muhtoj. Rossiyaga esa qazib olinadigan yoqilg‘i uchun yangi mijozlar kerak, chunki G‘arb endi ularni sotib olmaydi.

Dunyoda ko‘mirning eng yirik xaridori bo‘lgan Xitoy 2 yil avval 2060 yilga borib uglerodni neytrallashga vaʼda bergan edi. Biroq o‘tgan yil oxirida kuchli elektr taqchilligi millionlab uy xo‘jaliklari va korxonalarni qamrab olganidan so‘ng, u ko‘mir isteʼmolini oshirdi.

2021 yilda ko‘mir importi 64 foizga o‘sdi va ichki ishlab chiqarish rekord darajadagi 4,13 mlrd metrik tonnani tashkil etdi.

Bu yil bu raqamlar yana-da yuqori bo‘lishi kutilmoqda, chunki hukumat iqtisodiyotni jonlantirishda infratuzilmaga sarmoya kiritishga ustuvor ahamiyat bermoqda.

O‘tgan oy Xitoy Rossiyadan rekord darajadagi 1,09 mln tonna dengizdagi kokslanuvchi ko‘mir import qildi, bu o‘tgan yilning apreliga nisbatan 10 foizga ko‘p. Kokslangan ko‘mir po‘lat ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.

Xitoy va Rossiya o‘rtasidagi ko‘mir savdosi fevral oyida Ukrainadagi urush va G‘arb davlatlari Rossiyaga misli ko‘rilmagan sanksiyalar bilan zarba bera boshlaganidan ko‘p o‘tmay qisqardi. Xitoy banklari dastlab Rossiya tovarlarini xarid qilishni moliyalashtirishni istamagan.

Mart oyiga kelib, bu istaksizlik yakun topdi. Shundan so‘ng Yevropa Ittifoqi Rossiya ko‘miriga embargo joriy etishni maʼqulladi, u avgust oyidan boshlab to‘liq kuchga kiradi.

Arzon narx

Xitoy hozir nafaqat Rossiya ko‘mirini ko‘p miqdorda, balki katta chegirma bilan ham sotib olmoqda.

Rossiya ko‘mir eksporti bo‘yicha dunyoda uchinchi o‘rinda turadi va Ukrainada urush boshlanganidan beri xom ashyoning jahon narxlari ko‘tarildi. ICE Newcastle ko‘mir fyucherslari narxi mart oyi boshidan beri 40 foizdan ortiq oshdi.

- So‘nggi oylarda sanksiyalar global dengiz ko‘mir bozorida keskin ikkilanishni keltirib chiqardi, chunki ko‘plab importchilar hozir Rossiyadan ko‘mir import qila olmaydi yoki buni xohlamaydi, — dedi London Stock Exchange Group yetakchi tahlilchisi Tobi Xassall.

Xaridorlar soni kamayib borayotgani sababli, Rossiyadan ko‘mir sotib olishga qodir va tayyor bo‘lgan importchilar uni nisbatan arzon narxlarda xarid qilmoqda.

Aprel oyida shimoliy Xitoydagi Jingtang portiga yetkazib berilgan rus kokslangan ko‘mirning narxi bir tonna uchun 2710 yuanga (403 dollar) baholangan. Bu portga yetib keluvchi AQSH kokslanuvchi ko‘mir 475 dollarga, Xitoyda qazib olinadigan ko‘mir esa 423 dollarga teng.

Narxlardagi chegirmalar bu oyda ham saqlanib qoldi.

O‘tgan haftaning oxiriga kelib, Shimoliy Xitoy portlarida Rossiyaning kokslanadigan ko‘miri o‘rtacha bir tonna uchun 439 dollarni tashkil qildi. Avstraliya ko‘miri 512 dollar, Xitoy ko‘miri esa 496 dollar turadi.

Pekin uchun Rossiyadan ko‘proq xarid qilish nafaqat Moskvaga do‘stona ishora, balki Xitoyning o‘z iqtisodiy ehtiyojlariga foyda keltiradigan aqlli harakatdir.

Nima uchun Xitoyga buncha ko‘p ko‘mir kerak?

O‘zining qazib olinadigan yoqilg‘iga qaramligini kamaytirish vaʼdasiga qaramay, Xitoy hali ham iqtisodiyotini quvvatlantirish uchun ko‘mirga muhtoj.

2021 yilda Xitoyda ishlab chiqarilgan elektr energiyasining 60 foizi termal ko‘mirdan ishlab chiqarilgan bo‘lsa, Xitoy po‘latining 90 foizdan ortig‘i kokslanadigan ko‘mirni yoqadigan yuqori pechlarda ishlab chiqarilgan.

Umuman olganda, o‘tgan yili Xitoyning umumiy energiya isteʼmolining 56 foizini ko‘mir tashkil qilgan.

Xitoy o‘tgan yildan beri ko‘mir ishlab chiqarishni ko‘paytirishga harakat qilmoqda, chunki kuchli energiya inqirozi millionlab uy xo‘jaliklari uchun elektr energiyasini to‘xtatib qo‘ygan va ko‘plab zavodlarni ishlab chiqarishni qisqartirishga majbur qilgan.

Milliy energetika maʼmuriyati Xitoy konlari ishlab chiqarish hajmini joriy yilda 4,4 mlrd tonnaga yetkazishni maqsad qilib qo‘ygan, bu o‘tgan yilgi rekord darajadan 300 mln tonnaga ko‘p.

Taʼminotni kafolatlash uchun bir urinishda, hukumat joriy yilning 1 mayidan 2023 yil 30 martgacha ko‘mir importi bo‘yicha barcha tariflarni nolga tushirdi. Ilgari tariflar ko‘mir turiga qarab 3 foizdan 6 foizgacha bo‘lgan.

- Biz Rossiyaning Xitoyga eksport hajmini 30 foizga yaʼni 71 mln tonnaga oshirishini taxmin qilmoqdamiz, — dedi Morgan Stanley tahlilchilari.

Xitoy va Rossiya o‘rtasidagi yangi ko‘prik bunga yordam berishi mumkin. Ikki davlatni bog‘lovchi birinchi temir yo‘l ko‘prigi o‘tgan oy qurib bitkazildi. 2215 metr uzunlikdagi ko‘prik asosan Rossiyadan Xitoyga ko‘mir, temir rudasi va boshqa yuklarni tashish uchun mo‘ljallangan. “Zamin” yangiliklarini “Facebook”da kuzatib boring