Vladimir Putin 70 yoshda: Rossiya prezidenti hayotidagi yetti burilish nuqtasi

^{Foto: Getty Images}
Vladimir Putinning 70 yillik yubileyi arafasida professor Mark Galeotti («Putin haqida gaplashishimiz kerak» kitobi muallifi, u «Putinning urushlari» kitobini nashrga tayyorlamoqda) rossiyaliklar prezidenti qanday qilib hayotdan uzilib qolgan avtokratga aylangani va Ukrainaga halokatli bosqin boshlaganini tushunishga urinadi.

Vladimir Putin hayotidagi yetti burilish nuqtasi uning tafakkuri shakllanishiga yordam bergan va uning G‘arbdan tobora uzoqlashib borganini izohlashi mumkin.

Dzyudo mashg‘ulotlari, 1964 yil

Ikkinchi jahon urushi vaqtidagi 872 kunlik qamal asoratlari hali yo‘qolmagan Leningradda tug‘ilgan Vladimir maktabda jangari o‘quvchi edi - uning eng yaxshi do‘sti xotirlashicha, «u istalgan raqib bilan mushtlashishi mumkin edi», chunki «u qo‘rquv neligini bilmagan».

Shunga qaramay, ozg‘in va beso‘naqay yigitcha ko‘cha bezorilari bilan to‘lgan shaharda o‘zini himoya qila olishi kerak edi va u 12 yoshida avvaliga sambo bilan, keyin esa dzyudo bilan shug‘ullana boshlaydi. U qat’iy va intizomli edi, 18 yoshida u dzyudo bo‘yicha qora belbog‘ sohibi bo‘ladi, o‘smirlar o‘rtasidagi milliy musobaqada uchinchi o‘rinni egallaydi.

Albatta, shundan buyon dzyudo mashg‘ulotlari uning puxta ishlangan macho obrazining bir qismiga aylanadi. Ammo bu mashg‘ulotlar unda xavfli dunyoda faqat o‘zingga ishonishing kerakligi va mushtlashish muqarrar bo‘lganida «raqib oyoqda tura olmasligi uchun birinchi bo‘lib zarba berish kerakligi» haqidagi tushunchani mustahkamlaydi.

KGBdan ish qidirish, 1968 yil

Odamlar KGBning Leningraddagi shtab-kvartirasi joylashgan Liteyniy prospekti, 4-uyni ancha naridan aylanib o‘tishardi. Stalin zamonida uning tergov kameralari orqali shu qadar ko‘p odam GULAG lagerlariga jo‘natilganki, Leningradda shunday hazil gap yurardi: «Katta uy» - shahardagi eng baland bino, chunki uning hatto yerto‘lasidan ham Sibir ko‘rinib turadi.

Shunga qaramay, 16 yoshdaligida Putin qizil poyandoz to‘shalgan yo‘lakdagi kutish zaliga kirib, unga hayron qarab turgan ofitserdan bu yerga qanday ishga kirish mumkinligini so‘raydi. Unga harbiy xizmat o‘tash yoki ilmiy daraja olish kerakligini aytishadi, u esa qanday diplom yaxshiroq ekanini so‘raydi.

Unga yurisprudensiya (huquqshunoslik) afzalligini aytib javob qaytarishadi va shundan boshlab Putin yuridik ta’lim olish va ishga joylashishga ahd qiladi. Shahar bezorisi Putin uchun KGB xavfsizlikni ta’minlovchi shahardagi eng yirik banda edi va bu yerda partiyaga aloqador bo‘lmay turib ham ko‘tarilish mumkin bo‘lardi.

KGBda ishlash istiqbolli ham. Putinning o‘zi bir safar o‘smirlik davrida tomosha qilgani josuslik filmi haqida aytganidek, «bir ayg‘oqchi minglab odamlar taqdirini hal qilishi mumkin».

^{Foto: Getty Images}
Olomon qurshovida, 1989 yil

Putin har qancha umid qilmasin, u KGBdagi faoliyatida o‘sishga erisha olmagan. U doimo o‘rta darajadagi xodim bo‘lib qolgan, ammo yuqori lavozimga ko‘tarilmagan. Shunga qaramay, u nemis tilini o‘rganishga kirishadi va 1985 yilda KGBning Drezdendagi aloqa bo‘limiga tayinlanadi.

Germaniyada u o‘ziga qulay sharoit yaratib oladi, ammo 1989 yil noyabrida GDRdagi rejim dahshatli tezlikda parchalana boshlaydi.

5 dekabr kuni olomon KGBning Drezdendagi binosini qurshab oladi. Putin umidsizlikka tushib sovet armiyasining yaqin joydagi garnizoniga qo‘ng‘iroq qilib, himoya so‘raydi, ammo ular bu borada ojiz ekanini aytishadi: «Biz Moskvadan buyruq bo‘lmasa hech narsa qila olmaymiz. Moskva esa jim».

Putin markaziy hokimiyatning to‘satdan qulashi bo‘yicha saboq oladi va muxolifatchilar bilan to‘qnashganda yon bergan sovetlarning so‘nggi rahbari Mixail Gorbachyovning xatosini hech qachon takrorlamaslik va bunday holatda tez va qat’iy harakat qilish bo‘yicha qarorga keladi.

«Oziq-ovqat evaziga neft», 1992 yil

Sovetlar ittifoqi parchalangach Putin KGBdan ketadi, ammo tez orada uning ona shahri, endilikda Sankt-Peterburg nomini olgan shaharning islohotchi meri yordamchisi bo‘lib oladi.

Iqtisodiyot erkin qulash holatida edi va Putinga 100 mln dollarlik neft va metallarni oziq-ovqat mahsulotlariga almashib, shahar aholisiga omon qolishda yordam beruvchi kelishuv tuzish vazifasi qo‘yiladi.

Shaharliklar baribir oziq-ovqatlarni ko‘rishmagan: tergov ma’lumotiga ko‘ra, tezda hokimiyat panohiga o‘tgan Putin, uning do‘stlari va shahardagi banditlar pullarni cho‘ntakka urgan.

«Musibatli 90-yillar»da Putin siyosiy ta’sir - pulga aylantirish mumkin bo‘lgan tovar ekanini, banditlar esa foydali ittifoqchilarga aylanishi mumkinligini tezda anglab yetadi. Uning mantig‘i shunday edi: atrofdagilar o‘z lavozimi orqali pul topayotganida, nega u ham shunday qilmasligi kerak?

Gruziyaga bostirib kirish, 2008 yil

Putin 2000 yilda Rossiya prezidenti bo‘lganida, u G‘arb bilan o‘z shartlari asosida (jumladan Rossiyaning sobiq sovetlar ittifoqi hududidagi ta’siri saqlab qolinishi) ijobiy munosabatlar o‘rnatishga umid qilgandi. Ko‘p o‘tmay uning hafsalasi pir bo‘ladi, keyin esa G‘arb Rossiyani yakkalab qo‘yayotgani va kamsitishga urinayotgani haqida xulosaga kelib, g‘azab otiga minadi.

Gruziya prezidenti Mixail Saakashvili o‘z mamlakatini NATOga a’zo qilishga qaror qilganida esa Putinning butunlay jahli chiqadi va Gruziya Rossiya tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotgan ayirmachi Janubiy Osetiya ustidan nazorat o‘rnatishga urinayotganini bahona qilib, jazo amaliyotini boshlaydi.

^{Foto: Getty Images}
Besh kun ichida Rossiya qo‘shini gruzin armiyasini tor-mor etadi va Saakashvilini sharmandali bitim tuzishga majburlaydi.

G‘arbning jahli chiqadi, ammo bir yil o‘tib AQSH prezidenti Barak Obama Rossiya bilan munosabatlarni «qayta yo‘lga qo‘yish»ni taklif etadi, Moskva esa hatto 2018 yilgi futbol bo‘yicha jahon chempionati mezbonligini qo‘lga kiritadi.

Putin to‘g‘ri yo‘l tutayotganiga amin bo‘ladi - kuchsiz va yetakchilar o‘zgarib turuvchi G‘arb shovqin ko‘tarishi mumkin, ammo pirovardida kuchli iroda qarshisida chekinadi.

Moskvadagi namoyishlar, 2011-13 yillar

2011 yilgi parlament saylovlari natijalari soxtalashtirilgani bo‘yicha ishonchli dalillar o‘rtaga chiqishi noroziliklar keltirib chiqaradi, Putin 2012 yilgi prezidentlik saylovlarida o‘z nomzodini qo‘yishini e’lon qilgach esa namoyishlar yanada kuchayadi.

Moskvadagi Bolotnaya maydonidagi namoyishlar Putinning prezidentligi davridagi eng yirigi bo‘ladi.

^{Foto: Getty Images}
Uning fikricha, mitinglar Vashington tomonidan o‘ylab topilgan, rag‘batlantirilgan va boshqarilgandi, u bunda shaxsan AQSH Davlat kotibi Hillari Klintonni ayblaydi.

Putin uchun bularning bari niqoblar tushirilgani hamda G‘arb shaxsan uning o‘ziga hujumga o‘tgani va u endi urush holatida ekanidan dalolat edi.

Koviddan ihotalanish, 2020-21 yillar

Koronavirus pandemiyasi sayyora bo‘ylab keza boshlaganida, Putin hatto avtokratlar mezonlari bo‘yicha ham noodatiy bo‘lgan qat’iy izolyatsiyaga ketadi. U bilan uchrashmoqchi bo‘lgan har qanday odam ikki hafta davomida qo‘riqlov ostida karantinda bo‘lishi, keyin mikroblarni o‘ldiruvchi ultrabinafsha nurlar va dezinfeksiyalash vositalari bilan to‘ldirilgan yo‘lakdan o‘tishi kerak edi.

Bu vaqt ichida Putin bilan yuzma-yuz uchrashishi mumkin bo‘lgan ittifoqchilar va maslahatchilar soni keskin kamayib, faqat bir hovuch laganbardorlar va maslakdoshlar qoladi.

Muqobil fikrlarni tinglash imkoniyatidan mahrum bo‘lgan va mamlakatdagi vaziyatdan deyarli bexabar bo‘lgan Putin o‘zining barcha taxminlarini to‘g‘ri deb hisoblaydi, barcha noto‘g‘ri qarashlarini - oqlaydi. Shunday qilib keyinchalik Ukrainaga bosqin o‘sib chiqqan urug‘lar ekilgandi.

Vladimir Putin1, 70 yillik yubiley1, Rossiya prezidenti1, Sankt-Peterburg1 “Zamin” yangiliklarini “Twitter”da kuzatib boring