Eng yomon ssenariy: Eron prezidentining o‘limi dunyoni qo‘rqitdi

^{© RIA Novosti}
Eron prezidenti Ibrohim Raisiyning aviahalokatda halok bo‘lishi butun dunyo bo‘ylab ko‘pchilikni, jumladan, mamlakatimizni ham xavotirga soldi va hatto qo‘rqitdi: yana "Sarayevodagi otishma" va "jahon urushi haqida ogohlantirish" haqida gap ketdi.

Ko‘pchilik prezident vertolyotining qulashi fojiali holatlar — yomon ob-havo, uskunaning noto‘g‘ri ishlashi yoki uchuvchining xatolari natijasida yuzaga kelganiga ishonmaydi va chet ellik, birinchi navbatda, Isroil izini izlashmoqda.

Isroil va Eron o‘rtasidagi adovat haqiqatan ham barqaror emas, balki oqilona xarakterning barcha chegaralaridan tashqariga chiqib ketayotgan va Isroilning yaqinda Damashqdagi Eron konsulligiga uyushtirgan hujumi buning isbotidir.

Suriya poytaxtida eronlik generallarning o‘ldirilishidan so‘ng Eron birinchi marta o‘z hududidan Isroilga qarshi to‘g‘ridan to‘g‘ri raketa zarbasi bilan javob qaytardi - ommaviy, lekin birinchi navbatda namoyishkorona va qurbonlar keltirmadi.

Isroilning javobi faqat ramziy hujum bilan cheklandi, lekin qasos olishga va’da berdi. Demak, balki bu 19 may kuni Eronning Sharqiy Ozarbayjoni osmonida sodirbo‘lgandir?

Eronlik ekspertlarning xulosasi hozircha bo‘lmasa-da, ular terakt belgilarini ko‘rmaganga o‘xshaydi – vertolyot na portlatilmagan, na raketa bilan urib tushirilmagan. Qattiq qo‘nish, ehtimol, nosozlik natijasidir — va buning tasdiqlanishi, albatta, yaqin kunlarda taqdim etiladi.

Albatta, bu holatda nosozlik sabotaj natijasida sodir bo‘lgan va vertolyot Ozarbayjon-Eron chegarasidan havoga ko‘tarilishidan oldin ataylab shikastlangan, degan versiya tarafdorlari hamon topiladi. Boku va Tel-Aviv o‘rtasidagi yaqin aloqalarni hisobga olsak, ular Isroil izini izlashadi — lekin bu ham juda sun’iy ko‘rinadi.

Ha, Benyamin Netanyaxu G‘azoda dahshatli ishlarni qilyapti va uning Damashqdagi eronlik generallarga zarba berish qarori sof provokatsiya edi — aqldan ozgan, qoidabuzarlikdan tashqari. Ammo Isroil bosh vazirining Eronni Isroilga qarshi keng ko‘lamli hujumga undashga bo‘lgan barcha urinishlari — AQSHni Eronga qarshi to‘liq urushga tortish uchun hech narsaga olib kelmadi.

G‘arb "aqldan ozgan mullalar" sifatida ko‘rsatishni yaxshi ko‘radigan Eron rahbariyati aslida nafaqat isroillik, balki amerikaliklarga qaraganda ancha mas’uliyatli va strategik fikr yuritadi. Eron provokatsiyalarga berilmaydi — vaqt o‘z tomonida ekanligini va mintaqada ham, dunyoda ham kuchlar muvozanati o‘zi uchun qulay yo‘nalishga o‘zgarayotganini tushunadi.

Bunday sharoitda, agar Netanyaxu nihoyat o‘z mamlakatini olib borgan boshi berk ko‘chaning umidsizligini anglab aqldan ozgan bo‘lsa ham va katta urush qo‘zg‘atish va AQSHni unga tortish uchun Raisiy o‘ldirilishini buyurgan bo‘lsa ham, u buni ko‘rgazmali qilish kerak edi, ya’ni Eron prezidentining vertolyotiga qarshi hujumida tajovuzkorning mavjudligi haqida hech qanday shubhaga o‘rin qoldirmasligi kerak edi.

Shundagina Eron rahbariyatini yo‘ldan ozdirish, stavkalarni ko‘tarishga majbur qilish va Isroil bilan to‘g‘ridan — to‘g‘ri urush haqida jiddiy o‘ylash imkoniyati paydo bo‘ladi - Tehronga Isroil teraktining g‘azabini e’tiborsiz qoldirib, uni nosozlik deb yozish qiyin bo‘lar edi.

Tabiiy ofatning tashqi izi bor bo‘lsa-da, bu G‘arb sanksiyalari bilan bog‘liq, Eron Islom Respublikasi o‘zining deyarli 45 yillik faoliyati davomida unga amal qilgan. Ushbu sanksiyalar ko‘plab moddalarni, jumladan, samolyotlar va uning ehtiyot qismlarini sotib olish bilan bog‘liq narsalarni o‘z ichiga oladi.

Albatta, eronliklar ularni chetlab o‘tishga harakat qilishmoqda - ammo shunga qaramay, normal texnik xizmat ko‘rsatgan taqdirda, eski Amerika vertolyoti 19 may kuni muvaffaqiyatsizlikka uchramagan bo‘lishi mumkin edi.

Raisiyning o‘limi mamlakatdagi ichki siyosiy vaziyat va Rossiya-Eron munosabatlari haqida ko‘plab mish-mishlarga sabab bo‘ldi - endi hokimiyat uchun kurash boshlanadi, marhum prezident esa rossiyaparast edi (Raisi bilan birga o‘ldirilgan Tashqi ishlar vazirligi rahbari kabi), shuning uchun endi hokimiyatga deyarli g‘arbparast siyosatchilar kelishi mumkin, deyishadi.

Bu taxminlarni oddiy raqiblarimizning qasddan qilingan axborot provokatsiyasi deb atash mumkin, ammo Eronda sodir bo‘layotgan voqealarga e’tiborning kuchayishi va yomon xabardorlik tufayli "to‘ldirish" ni batafsilroq ko‘rib chiqishga arziydi.

Ha, Ibrohim Raisiy Rossiya bilan aloqa va munosabatlarni mustahkamlashga bel bog‘lagan – shuning uchun Vladimir Putin ishonchli do‘sti va ittifoqchisidan ayrilganini bejiz aytgani yo‘q. Raisiy prezidentlik qilgan uch yil davomida u prezidentimiz bilan yaxshi munosabatda bo‘ldi – va eng muhimi hali oldinda edi.

Chunki Raisiy nafaqat keyingi yil to‘rt yillik yangi muddatga qayta saylanish uchun, balki Eron oliy rahbari oyatulloh Xomanaiyning o‘rniga asosiy nomzod edi: 85 yoshli Xomanaiyislomiy respublikani 35 yil davomida boshqardi - u ham davlat rahbari, ham Qurolli kuchlar bosh qo‘mondoni bo‘lgan prezident emas.

Oyatulloh o‘zining yoshi ulug‘ bo‘lishiga qaramay, barmog‘ini mamlakat pulsida ushlab turadi – kundalik rahbarlikka aralashmasdan, strategiyani belgilaydi va eng muhim qarorlarni qabul qiladi (yoki tasdiqlaydi).

Islomiy respublikaning Eron siyosiy modeli ancha murakkab, ammo u juda muvozanatli. Raisiyning o‘limi ichki to‘ntarishlarga, ayniqsa, kurs o‘zgarishiga olib kelmaydi – iyul oyida yangi prezident saylanadi va kursni Oyatulloh Xomanaiy belgilaydi.

Albatta, ko‘cha noroziliklari va turli klanlar o‘rtasidagi keskinliklar mumkin, ammo Xomanaiyning irodasi va ta’siri ham prezidentlikka nomzod, ham uning o‘rniga oliy rahbar bo‘lish uchun nomzod to‘g‘risida qaror qabul qilish uchun yetarli.

Ikkinchi pozitsiya konstitutsiyaviy jihatdan mustahkamlanmagan - axir, lider hayot uchun hukmronlik qiladi, ammo Raisiy misolida hamma narsa ikkita rolning birida birlashishiga ishora qildi.

Yangi prezident ham bo‘lajak oliy rahbar bo‘ladimi? Katta ehtimol bilan Xomanaiy bu safar o‘z “oq fotihasini” ikki kishiga bo‘lib beradi.

Bundan tashqari, taxminlardan farqli o‘laroq, uning o‘g‘li Mojtaba ular orasida deyarli bo‘lmaydi — 54 yoshli siyosatchi otasining merosxo‘ri bo‘lish uchun doimiy ravishda "taklif qilinmoqda", lekin bu asosan Eron emigratsiyasi va G‘arb matbuoti tomonidan amalga oshiriladi va aslida bunday ssenariyga tayyorgarlik belgilari yo‘q.

Oyatullohning o‘zi bunga qat’iy qarshi, uning o‘g‘li hech qanday saylovda ishtirok etish tajribasiga ega emas, shuningdek, oliy rahbar lavozimini egallash uchun zarur bo‘lgan Oyatulloh darajasiga ega emas.

Shunday qilib, "merosxo‘r Mojtaba" haqidagi mish-mishlar, birinchi navbatda, uning otasi va islom respublikasining muxoliflariga - eronliklarda irsiy monarxiya o‘rnini bosgan va go‘yo unga aylanib borayotgan tizimga ishonchsizlikni uyg‘otish uchun kerak.

Ammo Islomiy Eron shoh Eronidan butunlay farq qiladi — na ichki tuzilishi, na tashqi siyosati. Bu dunyodagi eng uzoq vaqt davomida AQSH bilan deyarli uzluksiz qarama-qarshilikda bo‘lgan, G‘arbga dushman deb e’lon qilingan uchta davlatdan biri ekanligini eslash kifoya.

Ammo qolgan ikkitasining (Kuba va KXDR) ta’siri sezilarli darajada kamroq va so‘nggi o‘n yilliklarda ular asosan suverenitetni (KXDR) yoki ichki iqtisodiy muammolarni (Kuba) himoya qilish uchun harbiy qudratini kuchaytirishga qaratilgan.

Eron, aksincha, eng kuchli mintaqaviy kuchga aylandi — va tobora Rossiya va Xitoyga yaqinlashmoqda. Moskva bilan aloqalarni mustahkamlash marhum prezident Raisiyning shaxsiy pozitsiyasi emas edi. Bu Eron yetakchisi Oyatulloh Xomanaiy (va prezidentimizning Eronga besh marta tashrifi chog‘ida Vladimir Putin bilan suhbatlari natijasi) va Eron rahbariyatining ko‘pchiligining ongli strategik tanlovi edi.

Yangi prezident, u kim bo‘lishidan qat’i nazar (hozircha ikki-uchta nomzod muhokama qilinmoqda), qaysi klanga mansub bo‘lishidan qat’i nazar, xuddi shu yo‘nalishni davom ettiradi, chunki bu Eron manfaatlariga javob beradi.

O‘zining buyuk qo‘shnisi bilan ko‘p asrlik aloqalarga ega bo‘lgan — Rossiya ham. Turli davrlar bo‘lgan, ammo hozirgi davr misli ko‘rilmagan yaqinlashuv va yangi dunyo tartibini qurish jarayoniga birgalikda ta’sir o‘tkazish uchun imkoniyatlar ochadi.

“Zamin” yangiliklarini “Twitter”da kuzatib boring