Amerika Eron bilan urushsa, dunyo qanday o‘zgarishi mumkin?

So‘nggi haftalarda AQSH va Eron o‘rtasidagi mojaro yana jahon siyosati markaziga ko‘tarildi. Donald Trampning so‘nggi bayonotlari, Isroil bilan ittifoqchilikda Eron yadroviy obyektlariga zarba berish ehtimoli, shuningdek, mamlakat ichkarisidagi siyosiy qarama-qarshiliklar vaziyatni yanada murakkablashtirmoqda.

Vashingtondagi yetakchi tahlilchilar fikriga ko‘ra, agar Amerika Islom Respublikasiga qarshi harbiy harakatlarga qo‘shilsa, bu nafaqat Yaqin Sharqda, balki butun dunyoda noaniqlik va iztirob uyg‘otadigan to‘lqinga aylanishi mumkin. Eron yadro dasturining yo‘q qilinishi Tramp uchun siyosiy yutuq sifatida baholanishi mumkin, ammo xatolar, real tahdidlar va geosiyosiy oqibatlar Amerika uchun uzoq yillarga cho‘zilishi mumkin bo‘lgan yangi mojaroni boshlab berishi mumkin.

Trampning Kongressdan o‘tkazmasdan urush boshlashiga qarshi bo‘lgan demokratlar va ayrim respublikachilar o‘rtasida ham kelishmovchiliklar avj oldi. Masalan, 17 iyun kuni Kongressda Trampdan avval ruxsat olishni talab qiluvchi qonun loyihasi taqdim etildi. Bu orqali uning mustaqil harakat qilish imkoniyatini cheklash niyati bildirildi. Shu bilan birga, ba’zi siyosatchilar esa, aksincha, Trampning keskin va qo‘rquvsiz pozitsiyasini qo‘llab-quvvatlamoqda.

Jurnalist Taker Karlson eskalatsiyadan qochishni talab qilgan bo‘lsa, Tramp uni “tentak” deb atashdan tiyilmadi. Stiv Bennon esa urushning siyosiy oqibatlari saylov kampaniyasi uchun xavfli bo‘lishi mumkinligini ta’kidladi. Chunki Tramp o‘zini tinchlikparvar sifatida namoyon qilgan va Oq uyga “barcha urushlarni tugatish” shiori bilan qaytgan edi.

Eron tomoni esa keskin bayonotlar bilan javob qaytarmoqda. Ali Xomanaiyning rasmiy bayonotida aytilishicha, AQSHning har qanday aralashuvi Eron tomonidan og‘ir va qaytarib bo‘lmas yo‘qotishlar bilan javob topadi. Eronning tashqi ishlar vazirligi ham Amerika aralashuvini keng ko‘lamli urushga sabab bo‘ladigan omil deb baholadi.

RAND va Karnegi markazlari tahlilchilari fikricha, Isroil o‘z kuchi bilan yer ostidagi yadroviy obyektlarga zarba bera olmaydi, chunki bunday himoyalangan obyektlarga faqat AQSHda mavjud bo‘lgan maxsus bunker-bombalar zarur. Shunday nuqtalardan biri Fordoda joylashgan. Bu zavod qalin qatlamlar ostida, 80 metr chuqurlikda qurilgan. 2023 yilda u yerda 83,7% gacha boyitilgan uran topilgan — bu qurol sinfiga yaqin ko‘rsatkich hisoblanadi.

Isroil bunday obyektlarga yetib borish imkoniyatiga ega emas, shu sababli AQSHdan yordam so‘rayotgani shubhasiz. Ammo hatto bu zavod yo‘q qilinsa ham, tahlilchilarning fikriga ko‘ra, Eron bu dasturni 2 yil ichida tiklashi mumkin. Bu esa XAAE nazoratidan chiqish, infratuzilmalarni maxfiylashtirish va yanada ko‘proq xavfga yo‘l ochishi mumkin.

AQSHda esa bu aralashuv orqali Xitoy va Rossiyaga jo‘natilgan signalni ham hisobga olishmoqda. Agar Amerika Isroilga yordamdan bosh tortsa, Pekin buni Vashington Tayvanni ham himoya qilmasligi mumkin deb talqin qilishi mumkin. Bu AQSHning xalqaro nufuziga zarba bo‘lishi mumkin, deb yozadi The Wall Street Journal tahlilchilari.

Erondagi yadro obyektlariga zarba berish orqali Tehronda rejim almashishiga umid qilayotgan Isroil rasmiylari buni ochiq bayon etmoqda. Amerika esa bu g‘oyani hozircha ochiq qo‘llamayapti, chunki bu kabi harakatlar tarixda Islom inqilobi va AQSHga qarshi muhitni kuchaytirganini yaxshi eslaydi.

Biroq, Vashingtonning harakatsizligi ham xavfsizlikka tahdid solishi mumkin. Afg‘onistondan qo‘shinlarni tartibsiz chiqarish qanday oqibatlarga olib kelganini yaxshi eslagan holda, AQSH bu safar qat’iyroq pozitsiyani tanlashi mumkin. Shu bois, Trampning keyingi qadami nafaqat Eron, balki butun dunyo siyosatiga ta’sir ko‘rsatishi kutilmoqda.

Tahlilchilarning fikricha, agar Tehron kelishuv shartlarini qabul qilmasa, AQSH va Isroilning qat’iy yo‘l tutishi kutilmoqda. Bu jarayonda Tramp diplomatik kanallarni yopmasligi, ammo muzokaralardan kuchli pozitsiyadan turib ishtirok etishini ta’kidlamoqda. Agar muzokaralar natija bermasa, Tehrondagi yadroviy infratuzilmadan “hech narsa qolmasligi” borasidagi ogohlantirishlar ham hududda jiddiy xavf solishi mumkin.

Ayni paytda, Eron yadro dasturining faoliyati cheklanmagan va xavf darajasi yuqori. Bu Vashingtonni jahon siyosiy sahnasidagi asosiy savol oldida qoldiradi: AQSH mojaroga bevosita aralashadimi, yoki yana diplomatik yo‘lni tanlaydimi? “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!