Америка Эрон билан урушса, дунё қандай ўзгариши мумкин?

Сўнгги ҳафталарда АҚШ ва Эрон ўртасидаги можаро яна жаҳон сиёсати марказига кўтарилди. Доналд Трампнинг сўнгги баёнотлари, Исроил билан иттифоқчиликда Эрон ядровий объектларига зарба бериш эҳтимоли, шунингдек, мамлакат ичкарисидаги сиёсий қарама-қаршиликлар вазиятни янада мураккаблаштирмоқда.

Вашингтондаги етакчи таҳлилчилар фикрига кўра, агар Америка Ислом Республикасига қарши ҳарбий ҳаракатларга қўшилса, бу нафақат Яқин Шарқда, балки бутун дунёда ноаниқлик ва изтироб уйғотадиган тўлқинга айланиши мумкин. Эрон ядро дастурининг йўқ қилиниши Трамп учун сиёсий ютуқ сифатида баҳоланиши мумкин, аммо хатолар, реал таҳдидлар ва геосиёсий оқибатлар Америка учун узоқ йилларга чўзилиши мумкин бўлган янги можарони бошлаб бериши мумкин.

Трампнинг Конгрессдан ўтказмасдан уруш бошлашига қарши бўлган демократлар ва айрим республикачилар ўртасида ҳам келишмовчиликлар авж олди. Масалан, 17 июн куни Конгрессда Трампдан аввал рухсат олишни талаб қилувчи қонун лойиҳаси тақдим этилди. Бу орқали унинг мустақил ҳаракат қилиш имкониятини чеклаш нияти билдирилди. Шу билан бирга, баъзи сиёсатчилар эса, аксинча, Трампнинг кескин ва қўрқувсиз позициясини қўллаб-қувватламоқда.

Журналист Такер Карлсон эскалациядан қочишни талаб қилган бўлса, Трамп уни “тентак” деб аташдан тийилмади. Стив Бэннон эса урушнинг сиёсий оқибатлари сайлов кампанияси учун хавфли бўлиши мумкинлигини таъкидлади. Чунки Трамп ўзини тинчликпарвар сифатида намоён қилган ва Оқ уйга “барча урушларни тугатиш” шиори билан қайтган эди.

Эрон томони эса кескин баёнотлар билан жавоб қайтармоқда. Али Хоманаийнинг расмий баёнотида айтилишича, АҚШнинг ҳар қандай аралашуви Эрон томонидан оғир ва қайтариб бўлмас йўқотишлар билан жавоб топади. Эроннинг ташқи ишлар вазирлиги ҳам Америка аралашувини кенг кўламли урушга сабаб бўладиган омил деб баҳолади.

RAND ва Карнеги марказлари таҳлилчилари фикрича, Исроил ўз кучи билан ер остидаги ядровий объектларга зарба бера олмайди, чунки бундай ҳимояланган объектларга фақат АҚШда мавжуд бўлган махсус бункер-бомбалар зарур. Шундай нуқталардан бири Фордода жойлашган. Бу завод қалин қатламлар остида, 80 метр чуқурликда қурилган. 2023 йилда у ерда 83,7% гача бойитилган уран топилган — бу қурол синфига яқин кўрсаткич ҳисобланади.

Исроил бундай объектларга етиб бориш имкониятига эга эмас, шу сабабли АҚШдан ёрдам сўраётгани шубҳасиз. Аммо ҳатто бу завод йўқ қилинса ҳам, таҳлилчиларнинг фикрига кўра, Эрон бу дастурни 2 йил ичида тиклаши мумкин. Бу эса ХААЭ назоратидан чиқиш, инфратузилмаларни махфийлаштириш ва янада кўпроқ хавфга йўл очиши мумкин.

АҚШда эса бу аралашув орқали Хитой ва Россияга жўнатилган сигнални ҳам ҳисобга олишмоқда. Агар Америка Исроилга ёрдамдан бош тортса, Пекин буни Вашингтон Тайванни ҳам ҳимоя қилмаслиги мумкин деб талқин қилиши мумкин. Бу АҚШнинг халқаро нуфузига зарба бўлиши мумкин, деб ёзади The Wall Street Journal таҳлилчилари.

Эрондаги ядро объектларига зарба бериш орқали Теҳронда режим алмашишига умид қилаётган Исроил расмийлари буни очиқ баён этмоқда. Америка эса бу ғояни ҳозирча очиқ қўлламаяпти, чунки бу каби ҳаракатлар тарихда Ислом инқилоби ва АҚШга қарши муҳитни кучайтирганини яхши эслайди.

Бироқ, Вашингтоннинг ҳаракатсизлиги ҳам хавфсизликка таҳдид солиши мумкин. Афғонистондан қўшинларни тартибсиз чиқариш қандай оқибатларга олиб келганини яхши эслаган ҳолда, АҚШ бу сафар қатъийроқ позицияни танлаши мумкин. Шу боис, Трампнинг кейинги қадами нафақат Эрон, балки бутун дунё сиёсатига таъсир кўрсатиши кутилмоқда.

Таҳлилчиларнинг фикрича, агар Теҳрон келишув шартларини қабул қилмаса, АҚШ ва Исроилнинг қатъий йўл тутиши кутилмоқда. Бу жараёнда Трамп дипломатик каналларни ёпмаслиги, аммо музокаралардан кучли позициядан туриб иштирок этишини таъкидламоқда. Агар музокаралар натижа бермаса, Теҳрондаги ядровий инфратузилмадан “ҳеч нарса қолмаслиги” борасидаги огоҳлантиришлар ҳам ҳудудда жиддий хавф солиши мумкин.

Айни пайтда, Эрон ядро дастурининг фаолияти чекланмаган ва хавф даражаси юқори. Бу Вашингтонни жаҳон сиёсий саҳнасидаги асосий савол олдида қолдиради: АҚШ можарога бевосита аралашадими, ёки яна дипломатик йўлни танлайдими? «Замин»ни Telegram’да ўқинг!