National Bureau of Economic Research (NBER) tadqiqotchilari AQSHda ijtimoiy yordam oluvchilarning xatti-harakatlari qanday farq qilishini o‘rgandilar. Ular moliyaviy yordam yoki oziq-ovqat talonlari ko‘rinishidagi yordamning ta’sirini solishtirishdi.
1998–2019-yillarda Janubiy Karolinada Supplemental Security Income (SSI) va SNAP dasturlari tahlil qilindi. Tadqiqotning asosiy xulosasi shuki, naqd pul bilan yordam berish "vasvasali tovarlar", jumladan, alkogol va narkotik moddalar iste’molini oshiradi.
Oziq-ovqat talonlari bunday ta’sirni keltirib chiqarmaydi. Naqd pul berilgandan keyingi bir hafta ichida alkogol yoki narkotik moddalarga bog‘liq sabablar tufayli shoshilinch tibbiy yordamga murojaatlar soni 20–30% ga oshadi.
Ammo oziq-ovqat talonlari berilganda bunday holat kuzatilmaydi. Shuningdek, odatiy iste’mol sohasida ham o‘xshash tendensiya kuzatiladi.
Naqd pul olgandan keyin yangi kasalliklarga oid retseptlar olish holatlari 20–40% ga oshadi, ammo SNAP talonlari olgandan keyin bunday oshish kuzatilmaydi. Bu shuni ko‘rsatadiki, xonadonlar pul va talonlarni har xil tarzda ishlatadi, hatto ularning qiymati bir xil bo‘lsa ham.
Tadqiqotchilar bu hodisani "aqliy hisob-kitob" hodisasi bilan izohlaydilar. Oziq-ovqat talonlari faqat oziq-ovqat uchun mo‘ljallangan mablag‘ sifatida qabul qilinadi, naqd pul esa universal resurs sifatida, jumladan, impulsiv xarajatlarga ham ishlatiladi.
Kengaytirilgan modelda tadqiqotchilar davlat aralash yordam tizimini qo‘llab-quvvatlashdan manfaatdor bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatadilar. Talonlarning ijtimoiy yordamdagi ulushi qabul qiluvchilarning o‘zlarini nazorat qilish qobiliyati pasaygani sayin oshirilishi kerak.
Hatto zararli mahsulotlarga yuqori soliqlar qo‘llangan taqdirda ham davlat moddiy yordam o‘rniga "natijaviy yordam" ko‘rsatganida samaraliroq bo‘ladi. Ushbu tadqiqot ijtimoiy yordam strukturasiga oid muhokamalar uchun muhim dalil bo‘lib, naqd pul yordamning afzalliklari haqidagi iqtisodiy nazariyalarga qaramay, oziq-ovqat talonlari kabi yordam turlari barqarorroq ijtimoiy natijalar berishi, zararli iste’molni cheklashi va sog‘liqni saqlash xarajatlarini kamaytirishi mumkinligini ko‘rsatadi.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
Mehmon guruhidagi foydalanuvchilar ushbu nashrga izoh qoldira olmaydi.
