08:43 / 18.10.2024

Mehmet Go‘rmez: “Movarounnahr sivilizatsiyasi bo‘lmaganda edi, bizning taraqqiyotimiz ham bo‘lmasdi”

Joriy yilning 15—16 oktyabr kunlari Xiva shahrida “Islom — tinchlik va ezgulik dini” mavzusida xalqaro konferensiya bo‘lib o‘tdi. Mazkur konferensiyada ishtirok etgan Turkiyaning Islom tafakkuri instituti direktori Mehmet Go‘rmez O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan ham ma’naviy, ham iqtisodiy islohotlarni yuksak e’tirof etdi.

Movarounnahr sivilizatsiyasi

“Do‘st va birodar O‘zbekistonga ushbu muhim konferensiyani tashkil qilgani uchun chin qalbimdan minnatdorlik bildiraman. Xususan, meni ham taklif qilishgani uchun alohida tashakkur izhor etaman. Albatta, O‘zbekiston qadimiy tarix va juda boy tamaddunga ega davlat. Biz buni Movarounnahr sivilizatsiyasi deb ataymiz. Ma’ruzamda ham aytib o‘tganimdek, Movarounnahr sivilizatsiyasining 5ta asosiy xususiyati bor. Ulardan birinchisi haqiqiy universal ilm tasavvuriga ega bo‘lishdir. Ya’ni ham ijtimoiy ilmlar, ham tabiiy fanlar, ham islom ilmlarini birlashtirgan chuqur tafakkurga suyanish.

O‘zbekiston zamini bu ilmlarni o‘z hayotiga tatbiq qilgan islom olamining eng buyuk muallimlarini tarbiyaladi. Shunday qilib bu yerdan Buxoriy, Termiziy, Dorimiy kabi buyuk hadis ulamolari yetishib chiqdi. Ayni paytda Ibn Sino kabi ulug‘ tabiblar, Beruniy kabi faylasuflar ham bo‘y ko‘rsatdi. Shuningdek, tasavvuf allomalari ham shu mo‘tabar zaminda tarbiya topdi. Bu sivilizatsiyaning ikkinchi muhim xususiyati shundaki, u juda kuchli metodologiya ishlab chiqdi. Ya’ni ilm xom ashyo sifatida Movarounnahrga kelganida bu yurt allomalari unga tartib berdi. Uni muayyan qonun-qoidalarga aylantirib, ilmiy yo‘singa soldi va dunyoga taqdim etdi. Shuning uchun ushbu metodologiya ilmiy jamoatchilik uchun juda ham muhim.

Tasavvufning, ya’ni ma’rifat an’anasining Movarounnahrda tarqalishi, imom Moturidiy islom dunyosining asosiy aqidaviy yo‘lining shu yerda takomilga yetkazgani ham bu sivilizatsiyaning eng katta xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Movarounnahr sivilizatsiyasining xususiyatlarini sanab tugatib bo‘lmaydi. Agar sizlar, O‘zbekiston ahli, har bir buyuk olim ajdodingiz uchun bir institut yo markaz ochsangiz, har qancha arziydi. Siz ayni shu to‘g‘ri yo‘ldan bormoqdasiz. Imom Buxoriy xalqaro ilmiy tadqiqot markazi, imom Moturidiy, imom Termiziy markazlari bunga yaqqol misol. Agar O‘zbekiston jahonga taqdim etgan har bir olim uchun bir institut ochsa edi, bu mamlakatdagi har bir xonadon alohida bir institutga aylangan bo‘lar edi.

O‘zbekiston — ma’naviy va iqtisodiy o‘sishni birlashtirayotgan mamlakat

Men 15 yil davomida Turkiya din ishlari boshqarmasida rahbar lavozimlarida ishladim. Shu davrda O‘zbekistonni yaxshi tanidim. Ma’ruzamda aytganimdek, O‘zbekistonning marhum buyuk olimi Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf bilan dunyoning turli joylarida uchrashdik, birga suhbat qurdik. Men yurtingizda yaqin tarixda dunyoning ko‘plab joylarida kuzatilmagan katta islohotlar harakati boshlanganini ko‘ryapman. Bu islohotlar ikki tomonlama bo‘lishi muhimdir. Ba’zi mamlakatlarda ulkan iqtisodiy jonlanish bor, ammo ma’naviy jonlanish yetishmaydi. Ba’zi mamlakatlarda esa ma’naviy jonlanish bor, lekin iqtisodiy rivojlanish yetishmaydi.

O‘zbekiston esa ikkisini birlashtirmoqda. Ya’ni ham shaharsozlik, ham iqtisodiy rivojlanish, ham madaniyat jihatdan katta o‘sishga ega. Shu bilan birga ushbu tabarruk zaminning asosiy ruhi hisoblangan ma’naviy tiklanish ham amalga oshmoqda. Bu holat O‘zbekistonni nafaqat mintaqada, balki butun dunyoda o‘ziga xos namuna sifatida ko‘rsatadi. Shuning uchun ham men O‘zbekiston bu rivojlanish yo‘lini muvaffaqiyatli olib borayotganini e’tirof etaman. Ishonchni, iymon-e’tiqodni, axloqni, ilmni, madaniyatni, sivilizatsiyani e’tibordan chetda qoldirmasdan birlashtirsa, O‘zbekiston haqiqiy O‘zbekiston bo‘ladi.

Islomning mo‘tadil yo‘lini tutgan zamin

Men muhtaram prezident Shavkat Mirziyoyev janobi oliylari boshlagan bu katta harakatga Alloh Taolodan muvaffaqiyatlar ato etishini so‘rayman. “Islom tinchlik va ezgulik dini” mavzusidagi xalqaro konferensiya nafaqat ilmiy, balki amaliy xususiyatga ega. O‘zbekiston prezidenti konferensiya ishtirokchilariga tabrik yo‘llagani, ularga o‘z fikrlarini taqdim qilgani bu tadbirning oddiy uchrashuv emas, balki tinchlik va ezgulikka yo‘l ochadigan, amaliy natijalarga olib keladigan muhim loyiha ekanini ko‘rsatib beradi. Bu nafaqat O‘zbekistonda, balki butun Markaziy Osiyoda, dunyoda tinchlik, yaxshilik, xayr-barakaga sabab bo‘ladi deb o‘ylayman.

Yana bir narsani aytishim kerakki, terrorizm, radikalizm va ekstremizm kabi illatlarning eng katta sababi jaholatdir. Diniy va dunyoviy bilim qancha kam bo‘lsa, odamlar shu qadar bo‘linishga moyil bo‘ladi. Bugun dunyoda turli mojarolar, ko‘ngilni g‘amga soladigan holatlar bo‘lmoqda. Mana shunday bir sharoitda tinchlik va yaxshilik haqida gapirish muhimdir. Yana bir jihati — ushbu zamin hech qachon tafriqaga berilmagan. Har doim islomning mo‘tadil yo‘lini tutgan.

Imom Abu Hanifa va imom Moturidiyning yo‘li ana shu yo‘l edi. Bugungi tadbirda dunyo ulamolarining mazkur haqiqatni ta’kidlaganlari konferensiyaning muhim jihatlaridan biri bo‘ldi deb hisoblayman. Movarounnahr sivilizatsiyasi bo‘lmaganida edi, bizning taraqqiyotimiz ham bo‘lmasdi. Biz Anado‘li, ya’ni Turkiyada sizlarni bobolarimiz sifatida qadrlaymiz. Biz sizlarning avlodlaringizmiz. Biz otga minib Anado‘liga keldik. Siz esa Movarounnahrda qoldingiz. Shuning uchun bizning ota yurtimiz O‘zbekiston bilan aloqa o‘rnatishimiz juda ham muhim. Men Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on janoblarini O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev janoblari bilan birga ko‘rsam, ko‘ksim to‘lib, ko‘zimga yosh keladi. Chunki ikki davlat o‘rtasidagi aloqani juda muhim deb hisoblayman. So‘nggi uch yilda Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy, Islom sivilizatsiyasi markazlari mutaxassislarining biz bilan hamkorligidan juda ham xursandman. Umid qilamanki, bu aloqalar davom etadi. Sizlarni doim duo qilaman. Barchasi uchun katta rahmat”, dedi Mehmet Go‘rmez.

Xiva shahri, Islom, Tinchlik va ezgulik dini, Konferensiya, Mehmet Go‘rmez, O‘zbekiston