Bolalarning gapirishni o‘rganish jarayoni tug‘ilishdan boshlanadi. Ular avval tilni eshitish orqali qabul qiladi va asta-sekin so‘zlarni aytgan holda ifoda qilishni o‘rganadilar. Bu jarayon har bir bolada har xil sur’atda kechadi. Ammo tibbiy va psixologik tadqiqotlarga asoslanib, bolalarda nutqning rivojlanish bosqichlari aniq belgilangan.
Bir yoshgacha bosqich
Tug‘ilganidan keyin bola atrofidagi ovozlarga e’tibor beradi. 2-3 oyda u turli tovushlar chiqara boshlaydi, bu bosqich «go‘ngirlash» deb ataladi. 6-7 oyga kelib, «bubullash» — «ba-ba», «ma-ma» kabi bir xil tovushlarni takrorlash rivojlanadi. Bu davrda bola eshitgan so‘zlarni eslab boraveradi, lekin hali maqsadli ravishda gapirmaydi.
Bir yoshdan ikki yoshgacha bosqich
Ko‘p bolalar 12 oy atrofida birinchi so‘zini aytadi. Bu, odatda, «ona», «ata», «bu» kabi sodda va ko‘p ishlatiladigan so‘zlar bo‘ladi. 18 oyga kelib, bolaning so‘z boyligi o‘rtacha 10-20 ta so‘zdan iborat bo‘ladi. U ayrim so‘zlarni faqat ma’lum vaziyatda qo‘llaydi va so‘zlar orqali xohishini bildirishga harakat qiladi.
Ikki yoshdan uch yoshgacha bosqich
Bu bosqichda bola nutqi sezilarli darajada tez rivojlanadi. Ikki yoshda so‘z boyligi 50-100 taga yetadi, uch yoshga kelib esa 250-500 ta so‘zgacha kengayadi. Bolalar so‘zlarni birlashtirib, ikki-uch so‘zli oddiy gaplar tuzishni boshlaydi. Masalan, «ota ishda», «mana suv» kabi.
Uch yoshdan keyingi bosqich
Uch yoshdan so‘ng bola so‘zlardan foydalanib, to‘lik gaplar tuzishga o‘tadi. U qarama-qarshi ma’nolarni tushunib, savol berishi mumkin. 4 yoshda bola o‘zini erkin ifoda etadigan darajada gapira oladi. 5 yoshga kelib, ko‘p bolalar nutq jihatdan kattalarga yaqinlashadi: gaplari tushunarli, qisman to‘g‘ri va mantiqiy bo‘ladi.
Gapirishning kechikishi nima bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin?
Agar bola 18-24 oygacha hech qanday so‘z aytmasa, 2 yoshgacha ikki so‘zli gap tuzmasa, bu holat ehtimoliy kechikishdan darak berishi mumkin. Buning sabablari quyidagilar bo‘lishi mumkin:
- eshitishda muammo bo‘lishi;
- nevrologik rivojlanishda kechikish;
- nutq organlari (ovoz paylari, til, og‘iz)dagi tug‘ma muammolar;
- atrofda til muhitining yetarli bo‘lmasligi.
Bu holatda logoped, pediatr va audiolog kabi mutaxassislarga murojaat qilish tavsiya etiladi.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
