Analistler Orta Asya'nın geleceği hakkında: “Su petrolden daha pahalı olacak”

Orta Asya'nın beş devletinden analistler Taşkent'te bölgenin sorunlarını ve geleceğini tartışıyor. Uzmanların görüşleri ve bakış açıları, cumhurbaşkanlarının danışma toplantısına öneriler olarak kabul edilecek. Sovyetler tarafından oluşturulan altyapı hâlâ çalışıyor ve 2025-2030 yılları arasında tamamen eskimiş olacak, diyor Kazakistanlı katılımcı. Tacikistanlı uzmana göre, gelecekte su petrolden daha pahalı olacak.

Toplantıya katılanlardan dört alanda: su ve enerji, ulaşım, sanayi iş birliği ve sosyal kalkınma sorunlarıyla ilgili öneriler isteniyor.

“En büyük grup Türkmenistan'dan geldi – 6 kişi. Bu, Orta Asya'nın her devletinin entegrasyon ve yakınlaşmadan yana olduğunu kanıtlıyor. Bugün her öneriyi kabul edip inceleyeceğiz ve gerçekçi olup olmadığını değerlendireceğiz,” diyor analist Aziza Umarova.

Sadece devlette çalışanların değil, bağımsız analistlerin de varlığı uzmanların eşit temsiliyetini sağlıyor. Kazakistanlı katılımcıya göre bölgenin en büyük sorunlarından biri, devletlerin hâlâ Sovyetlerin oluşturduğu altyapıda yaşamaya devam etmesi ve en acı yanı bunun da artık eskimiş olmasıdır.

“Sovyet altyapısı ciddi biçimde eskidi. Evet, Sovyetler Birliği hukuki anlamda yok, çöktü. Ama Sovyet mirası hâlâ yaşıyor. 2025-2030 yıllarında Sovyetler tarafından oluşturulan altyapı tamamen eskimiş olacak. Kendimizi fiziksel olarak hâlâ Sovyet sonrası alanda gibi hissediyoruz. Örneğin, Kazakistan'da enerji altyapısının eskime oranı %70'e ulaştı. Ne yazık ki bağımsız Kazakistan, tüm petrol zenginliğine rağmen zamanında yeni enerji kapasiteleri kurmak için yatırım yapamadı,” diyor ekonomist Rahim Uşakbayev.

Enerji, bölgenin temel meselesi ve her devlet bu alanda dünyayla birlikte çalışmak zorunda. Analistlere göre, bölgede yeterince yeni enerji tesisleri inşa edilmedi.

“Genel enerji üretiminin yalnızca %8’i yeşil enerji payına düşüyor. Evet, Kazakistan'ın küçük rezervi var, ancak kömür ve ısı ile ilgili temel santraller yenilenmedi, bunlar eskidi ve yenileri yapılmadı. Kazakistan'da üç petrol işleme tesisi var, bunlar modernize edildi ancak bağımsızlık döneminde tek bir yeni tesis inşa edilmedi. Bölgede sürekli geriye doğru giden bu tür sorunlarla karşılaşıyoruz. Bu büyük bir sınavdır. Sosyal ve enerji altyapımızı yenilemek için şimdi sermaye toplayabilecek miyiz? Kim yatırım yapacak?” diye ekliyor ekonomist Uşakbayev.

Özbekistan, Orta Asya'da tek vize rejimi oluşturmayı gündeme getiriyor. Bu, halkları birbirine yakınlaştırır, sınırları açar ve gereksiz bürokratik işleri azaltır. Peki, süreç hangi aşamada?

“Özbekistan, Tacikistan ile vize rejimini kaldırdığında ilk yıl bir milyondan fazla Tacikistan vatandaşı Özbekistan'a gelmişti. Tek vize konusu sürekli gündeme geliyor ve temeli zaten atıldı. Bölge devletleri ayrı ayrı konuşursa ilgi çekemeyiz. Kendimizi sadece Özbekistan vatandaşı olarak değil, Orta Asya vatandaşları olarak kabul etmemiz için bölgesel kimliği geliştirmemiz önemlidir. Bunu gerçekleştirmenin ne kadar gerçekçi olduğunu değerlendirmeye devam ediyoruz. Ve şunu da belirtmeliyim ki, Orta Asya'da bugün sadece Özbekistan en fazla sayıda ülkeyle vizesiz rejime sahiptir,” diyor organizatörlerden Aziza Umarova.

Uzmanlar, bölgeyi 2050 yılında nasıl gördüklerini ifade etmeli ve herkes birlikte gelişme senaryosunu oluşturmalı. Tacikistan'dan katılan Saodat Curahonzoda'ya göre Duşanbe, gelecek için 5 öncelik belirlemiş durumda.

“Bunlar gıda güvenliğini sağlamak, enerji bağımsızlığına ulaşmak, iletişimsel çıkmaz sokaktan kurtulmak, sanayileşmeyi geliştirmek ve Tacikistan'ı tarım ülkesinden sanayi-tarım ülkesine dönüştürmek hedefleridir. Genel ekonomik durumumuzu iyileştirmek için bu beş işi birlikte yürütmemiz gerekiyor,” diyor Saodat Curahonzoda.

Su kaynaklarının yetersizliği bölgenin temel sorunlarından biri. Bu şartlarda, beş devletin görüş birliğine varması çok önemlidir.

“Tüm dünyada suyun değeri artıyor. Su konusunu BM’de de gündeme getirdik. Cumhurbaşkanı Rahmon’un söylediği gibi, su petrolden daha pahalı olacak. Tacikistan ve Pamir dağlarındaki 14 bin buzuldan bini şimdiden eriyip yok oldu. Bu sadece bizim sorunumuz mu? Bu, tüm bölgenin sorunudur. Unutmayın, Orta Asya nehirlerinin çoğu Tacikistan dağlarından doğar. Orta Asya’nın geleceği için bu buzulları korumamız gerekiyor,” diye vurguluyor Curahonzoda.

Aral Denizi'nin kuruması özellikle bölge devletlerinin atmosferi ve ekolojisi için trajedi niteliğinde. Su kaynaklarının verimsiz kullanılması nedeniyle 2050 yılına kadar buzullar daha hızlı erimeye başlayacak ve su projelerini engelleyecek. Analistlere göre, bu özellikle Özbekistan, Fergana Vadisi ve Afganistan'ın su kaynaklarını etkileyecek. Demografik açıdan ise bölge nüfusunun 100 milyona yaklaşacağı tahmin ediliyor.

Şohrux Macidzoda hazırladı.