Ўзбекистонда ахборот технологияларидан фойдаланган ҳолда содир этилаётган жиноятлар сони хавотирли даражага етиб, 2024 йилда қайд этилган барча ҳуқуқбузарликларнинг 44,4 фоизини ташкил қилди. Эндиликда мамлакатдаги ҳар иккинчи жиноят рақамли маконда содир этилмоқда.
Бу ҳақда Ички ишлар вазирлиги Киберхавфсизлик маркази вакили Максуджон Мирабдуллаев маълумот берди. 2021 йилдан 2024 йилгача киберфирибгарликлар туфайли етказилган умумий зарар 1,9 триллион сўмдан ошди.
Фақатгина 2024 йилда фуқаролар 603 миллиард сўмдан кўпроқ маблағни интернетдаги ноқонуний ҳаракатлар туфайли йўқотган. Ўтган йили ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари томонидан кибержиноятларга оид 58,8 мингдан ортиқ жиноий иш қўзғатилган.
Бу жиноятларнинг 98 фоизи банк карталари билан боғлиқ фирибгарликларни ўз ичига олади. Жиноий усуллар таҳлилига кўра, асосий хавф ҳимояланган тизимларни бевосита бузиш эмас, балки ижтимоий муҳандислик бўлиб қолмоқда.
Жиноятларнинг 60 фоизи зарарли ҳаволалар ва дастурлар юбориш орқали амалга оширилади. Ушбу усул ёрдамида фирибгарлар қурбонларнинг мобил қурилмалари ва банк карталарига рухсатсиз кириш имконини қўлга киритадилар.
Иккинчи кенг тарқалган усул — ёлғон қўнғироқлар ва бошқа ҳийлалар орқали SMS-кодларни қўлга киритиш бўлиб, бундай ҳолатлар 16 фоизни ташкил этади. Яна 11 фоиз жиноятлар Olx.uz ва Olcha каби машҳур онлайн савдо платформаларида содир этилади, бу ерда фирибгарлар харидорлар ва сотувчиларни алдашади.
Сохта электрон биржалар ва онлайн трейдинг лойиҳаларига фуқароларни жалб қилиш эса кибержиноятларнинг 9 фоизини ташкил қилади. Қолган 4 фоиз ҳолатларда жиноятчилар фуқаронинг хабарисиз унинг номига ноқонуний онлайн кредитлар расмийлаштирадилар.
Алоҳида хавотирга сабаб бўлаётган технология эса — "deepfake" видеоларидир. Фирибгарлар машҳур шахсларнинг, жумладан, санъаткорлар, блогерлар ва спортчиларнинг қалбаки видеоларини яратиб, ўз фирибгарлик схемаларига ишонч уйғотишга ҳаракат қилмоқдалар.
Айниқса, бу ҳолатлар онлайн кредитлар расмийлаштиришда кўп учрайди. Мирабдуллаевнинг таъкидлашича, ушбу тоифадаги жиноятларнинг 31 фоизи "deepfake" технологиясидан фойдаланиш билан боғлиқ.
Ички ишлар вазирлиги вакили кибержиноятчиларнинг муваффақияти кўпинча фуқароларнинг ҳаддан ташқари ишонувчанлиги билан боғлиқ эканини таъкидлади. Кўплаб ҳолатларда одамлар ўзлари SMS-кодлар каби махфий маълумотларини ошкор қиладилар ёки кўриниб турган фирибгарлик платформаларига маблағ киритадилар.
Шунингдек, қурбонларни "ютуқ"ни етказиб бериш учун тўловни амалга оширишга ишонтириш каби схемалар ҳам кенг тарқалган. Кучайиб бораётган таҳдидга қарши курашиш учун Марказий банк ва тўлов ташкилотлари иштирокида тезкор штаблар ташкил этилди.
Фуқароларга кибержиноятга дуч келган тақдирда дарҳол 102 ёки 1102 қисқа рақамларига мурожаат қилиш тавсия этилади. Тезкор хабар бериш ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига транзакцияни блоклашга ва маблағ йўқотилишини олдини олишга ёрдам беради.
Шунингдек, фуқаролар ўғирланган маблағларни қайтариш масаласида тез-тез савол беришади. "Бизнинг вазифамиз жиноятчиларни қўлга олиб, тергов органларига топширишдир.
Маблағларни қайтариш эса суднинг қарорига боғлиқ", — дея тушунтирди Ички ишлар вазирлиги маркази вакили. Унга кўра, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига ўз вақтида мурожаат қилиш ўғирланган маблағларни музлатиб қўйиш имкониятини оширади ва уларни қайтариш жараёнини тезлаштириши мумкин.
