BDT üyesi devletler Terörle Mücadele Merkezi başkanı, Orgeneral E. S. Sisoyev
2025 yılı Haziran ayında BDT üyesi devletlerin Terörle Mücadele Merkezi (TMM) kuruluşunun 25. yıl dönümünü kutladı. Merkezin kurulmasına ilişkin karar, Milletler Topluluğu ülkeleri için zor koşullarda alındı. 1999 yılında Rusya’da 300’den fazla sivilin hayatına mal olan birkaç terör saldırısı gerçekleşti. O dönemde Kırgızistan’ın güneyinde hükümet kuvvetleri ile "Özbekistan İslam Hareketi" uluslararası terör örgütünün militanları arasında çatışmalar yaşandı. Kazakistan Cumhuriyeti, Kırgızistan Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Tacikistan Cumhuriyeti ve Özbekistan Cumhuriyeti'nde terörist örgüt olarak tanındı. Aynı terör örgütü Özbekistan’da da bir dizi patlama gerçekleştirdi.
Mevcut durumda, kaynakları birleştirerek ve eylemleri koordine ederek “uluslararası terörizm, silahlı ayrılıkçılık ve aşırıcılığın diğer türlerine uygun bir yanıt vermek” mümkün olduğu ortaya çıktı. Bu yaklaşım, BDT İçişleri Bakanları Konseyi’nin 1999 yılı Ekim ayında Kiev’de düzenlenen toplantısına katılanlarca, Topluluk devletleri liderlerine hitaben hazırlanan başvuruda ifade edildi.
2000 yılı Ocak ayında BDT ülke liderlerinin zirvesinde, 1999 yılı Kasım ayındaki AGİT İstanbul zirvesinin sonuçları açısından uluslararası terörizmle mücadele organizasyonu ele alındı. Uluslararası terörizm ve aşırıcılıkla mücadeleye yönelik bir hedef program hazırlanmasına karar verildi; ayrıca tek bir terörle mücadele merkezinin kurulması planlandı. Bu kararın arkasında, tüm BDT ülkelerinin ulusal çıkarları dikkate alınarak terörizme karşı güvenliğin genel doktrininin ve bunun uygulanmasına ilişkin ortak mekanizmanın oluşturulması gerektiği anlayışı yatıyordu.
Yarım yıl sonra, 21 Haziran’da Moskova’da düzenlenen BDT ülke liderlerinin bir sonraki toplantısında aralarında Terörle Mücadele Merkezi’nin kurulmasına ilişkin olanların da bulunduğu bir dizi belge ve BDT üyesi devletlerin 2003 yılına kadar olan dönemde uluslararası terörizm ve aşırıcılığın diğer biçimleriyle mücadele programına yönelik kararlar alındı.
Merkezin önüne, Topluluk ülkelerinin terörizm ve aşırıcılıkla mücadele alanındaki koordinasyon ve iş birliğini sağlamak için sağlam bir örgütsel-hukuki temel oluşturma görevi kondu. Hedef odaklı çalışmanın sonucu olarak bu başarıyla çözüldü.
BDT TMM’nin doğrudan katılımıyla hazırlanan önemli belgeler arasında BDT üyesi ülkelerin terörizmle mücadelede iş birliği Konsepti (2005) ve “Suç gelirlerinin aklanması (yıkanması) ve terörizmin finansmanıyla mücadeleye dair” Sözleşmesi (2007) özellikle kayda değerdir. BDT içerisinde gizli bilgilerin korunması (2013) ile terörizm ve aşırıcılıkla, ayrıca bunların finansmanı alanında bilgi alışverişine ilişkin anlaşmalar (2017) da büyük önem taşır. Ayrıca Merkez, BDT’ye üye ülkeler arasındaki terörizm ve aşırıcılıkla mücadele alanındaki üç yıllık iş birliği programlarının ana hazırlayıcısıdır ve içerikleri güvenliği tehdit eden güncel sorunları yansıtmaktadır.
Geçmiş yıllarda, Topluluk ülkeleri mevzuatının yakınlaştırılması ve uyumlaştırılmasına odaklanan Merkez’in BDT Parlamentolararası Asamblesi ile iş birliği sonucunda güvenlik alanında 100’den fazla örnek hukuki belge kabul edildi. Bunlar arasında en önemlileri olarak, terörizmin finansmanıyla mücadeleye ilişkin örnek Ceza Kanunu’na, terörle mücadele konularında devlet sınırı ve sınır kurumlarına (güçlerine) dair örnek yasalara eklenen değişiklikler gösterilebilir. Toplulukta ilk kez hazırlanan “Sınır Güvenliği Hakkında” örnek yasa ve güvenlik organlarının faaliyetlerinin iyileştirilmesiyle ilgili örnek tavsiyeler özellikle dikkat çekicidir.
Bu tedbirlerin tümü, BDT alanında terörizm ve aşırıcılığa karşı mücadelenin ortak hukuki zeminini oluşturma ve etkinliğini artırmaya yöneliktir.
Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ş.M.Mirziyoyev’in girişimiyle hazırlanan ve 2024 yılı 8 Ekim’de BDT liderlerinin Moskova’daki zirvesinde kabul edilen 2025-2027 yıllarına yönelik BDT üyesi ülkelerin deradikalizasyon alanındaki iş birliği programı özellikle dikkat çekicidir; bu, terörizm ve aşırıcılığın ideolojisine, özellikle de reşit olmayanlar ve gençler arasında mücadelede ortak, sistematik çalışmayı amaçlayan ilk orta vadeli devletler arası belge oldu.
Oluşturulan hukuki temele dayanarak, BDT TMM, terörizm ve aşırıcılıkla mücadelede Topluluk ülkelerinin güvenlik organlarının koordinasyonu ve karşılıklı iş birliğini sağlar. Merkez tarafından bilgi ve deneyim paylaşımı için platformlar kuruldu; bunlar katılımcıların “saatlerini ayarlamasına” ve sonraki ortak tedbirleri karşılıklı olarak belirlemesine izin verir.
Bu tür uluslararası platformlar arasında 2008’den bu yana her yıl düzenlenen BDT TMM Ulusal Terörle Mücadele Merkezleri (merkez şefleri) başkanlarının toplantısı özellikle öne çıkar. 2025’ten itibaren bu etkinlik, BDT üye ülkelerinin terörizmle mücadeleden sorumlu yetkili organlarının ana birim başkanları ile terörizm ve aşırıcılıkla mücadele faaliyetlerini koordine eden BDT ülkelerinin ulusal yapılarının başkanlarının toplantısı (bundan sonra “Ana Terörle Mücadele Birimleri Başkanları Toplantısı”) adını alacaktır.
Bu etkinlik, Topluluk ülkelerindeki terörle mücadelenin ana unsurlarının yanı sıra BDT’nin ilgili organları ve uluslararası kuruluşların düzenli buluşmalarına olanak sağlar; bu çerçevede operatif durumu değerlendirme ve terörle mücadele organizasyonundaki en iyi uygulamaların paylaşılması için fırsat sunar.
2011’den bu yana Merkez tarafından düzenlenen Orta Asya bölgesindeki Topluluk terörle mücadele yapı temsilcilerinin bölgesel uzman danışma toplantıları da uzman seviyesinde deneyim paylaşma imkanı sunan önemli bir platformdur.
İş birliğini sağlamanın etkili bir mekanizması, BDT ülkelerinin yetkili temsilcileri katılımında Merkez Başkanı huzurunda düzenli olarak yapılan toplantıdır. Bu platform, ortak çalışmaları koordine etme ve güvenlik organları ile BDT TMM arasında geri bildirim sağlama imkanı verir.
Özellikle vurgulanması gerekir ki, uluslararası gerilimin artışı ve terör tehdidinin coğrafi olarak genişlemesi, uluslararası kuruluşlar ve sivil toplum temsilcilerinin terörle mücadele faaliyetlerine dahil olmasını da kapsayan koordinasyon ve iş birliğinde yeni biçimler aramayı gerektirdi.
2023’ten itibaren Merkez’in inisiyatifi ve organizasyon desteği ile Topluluk ülkeleri tarafından dönüşümlü olarak Terörizm ve Aşırıcılığa Karşı Mücadeleye İlişkin Muhteşem BDT Konferansı düzenleniyor. Kırgızistan’da ilk defa gerçekleştirilen bu üst düzey etkinliğin güvenlik organları ve uzman topluluğu tarafından istendiği ortaya çıktı.
2024 yılında Taşkent’te düzenlenen, ilk defa ŞİÖ’nün ihtisaslaşmış konferansları ile Bölgesel Terörle Mücadele Yapısını (TMM) birleştiren kapsamlı Terörle Mücadele Forumu, profesyonel diyaloğun derinleştirilmesine yönelik ortak çıkarı teyit etti ve Avrasya bölgesinde güvenliği sağlama amaçları doğrultusunda BDT ile ŞİÖ’nün terörle mücadele çabalarının bütünleşmesi yolunda önemli bir adım oldu.
Değerli Özbekistanlı meslektaşlarımız, terörizmle mücadele alanında uluslararası iş birliğini geliştirmeye her zaman ilgi göstermektedir; BDT TMM’nin tüm etkinliklerindeki delegasyonlarındaki yüksek temsil seviyesi de bunun göstergesidir.
Terörle mücadelede güvenlik organları iş birliğiyle kurulan sistemin önemli bir unsuru, BDT TMM tarafından koordine edilen ortak terörle mücadele tatbikatları oldu.
Merkez kurulduğundan bu yana 9 ülkede 20 böyle eğitim tatbikatı düzenlendi; bunlarda sınır bölgelerindeki havacılık, demiryolu ve deniz taşımacılığı, roket-uzay ve yakıt-enerji sektörü tesislerinde, nükleer santraller dahil olmak üzere, insanların yoğun bulunduğu yerlerdeki kritik endüstriyel tesislerin bilgi altyapısında, eğitim kurumları dahil olmak üzere, terör tehdidinin tespiti ve bertaraf edilmesinde özel birliklerin ortak hızlı hareketi ve savaş uyumu geliştirildi.
Bu noktada Özbekistan Cumhuriyeti’nde ilk kez düzenlenen “Sharq-Antiterror-2024” yirminci yıldönümü tatbikatını özellikle vurgulamak isterim.
Tatbikat senaryosu hazırlanmasında pratik açıdan önemli unsur, gerçek durumun ve güncel terör tehditlerinin dikkate alınmasıdır.
Özellikle, terörist tehditlerin ve hareket taktiklerinin değişmesi nedeniyle, terörizmin finansmanıyla mücadele ve siber güvenliği sağlama konuları tatbikatların ayrılmaz bir parçası haline gelmektedir. BDT finansal istihbarat birimleriyle iş birliği sayesinde 2024’ten itibaren yetkili organlar - tatbikat katılımcıları arasında bilgi alışverişinin konturu, Suç gelirlerinin aklanması ve terörizmin finansmanının önlenmesiyle ilgili uluslararası merkez veri tabanıyla desteklenmiştir; terörist iş birliği yapanların kripto para işlemlerinin izlenmesi, “Şeffaf Blockchain” hizmeti kullanılarak sağlandı.
Kripto para biriminin yasadışı, terörist ve aşırıcı amaçlarla kullanılması olasılığı göz önünde bulundurulduğunda, BDT finansal istihbaratı ile bu alandaki iş birliğinin önemli bir potansiyeli olduğu aşikâr.
TMM, terör ve aşırıcı suçlar işleyen ve ceza takibinden kaçan kişilerin ülkeler arası aramasında BDT üye ülkelere yardımcı oluyor.
Özel servisler, kolluk kuvvetleri ve BDT organları ile iş birliğiyle yürütülen özel operasyonlar sonucunda 900’den fazla terörist yakalandı ve radikal faaliyetlerin finansmanıyla bağlantılı 800’den fazla kişi tespit edildi.
İhtisaslaşmış Bilgi Bankası (İBB) sayesinde Merkez, ortak kurumlar, BDT’nin diğer organları ve uluslararası yapılardan bilgi toplanan bir bilgi merkezi işlevi görmektedir.
Merkez, güvenlik organlarının bilgi-analiz desteğine büyük önem vermektedir. Örneğin, her yıl terörizm ve aşırıcılıkla mücadelenin güncel sorunları konusunda 20’den fazla analiz ve yorum yayımlanır. Günümüzde özellikle gençler arasında önleyici faaliyetler yürütmeye, insansız sistemlerin terörist amaçlarla kullanılmasının önlenmesine ve kritik altyapı güvenliğini sağlama uygulamalarının araştırılmasına özel dikkat verilmektedir. Merkez’in yeni tehditler göz önüne alınarak hazırlanan analizleri, yetkili organların ortaya çıkan tehditlere hızlı yanıt vermesini ve teröre karşı etkin tedbirler geliştirmesini sağlamaktadır.
Bölgesel güvenliğin sağlanmasında terörle mücadele alanındaki uzmanların mesleki yeterliliğini zamanında artırmak büyük öneme sahip. Merkez, bakanlık ve sivil eğitim kurumlarını da dahil ederek bu tür eğitimin sistematik şekilde organize edilmesine yardımcı olmaktadır.
BDT çerçevesinde çok taraflı terörle mücadele iş birliği sistemi kurmaktan bahsederken, Merkez’in Topluluğun ilgili organları ile yakın iş birliği yürüttüğünü belirtmek gerekir. Çalışmalar, BDT Yürütme Komitesi ile koordineli şekilde yürütülmektedir.
İlgili organların potansiyelinin birleştirilmesi, kaynak ve imkânların bir araya getirilmesini sağlar, bu da alınan tedbirlerin etkinliğine olumlu katkı yapar.
Faaliyeti süresince Merkez, uluslararası terörle mücadele iş birliği sisteminin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Yetkileri terörizmle mücadele konularını kapsayan önde gelen uluslararası kuruluşlarla iş birliği başlatılmış, ilgili iş birliği mutabakatları imzalanmıştır. Merkez’e, Interpol, suç gelirlerinin aklanması ve terörizmin finansmanı ile mücadeleye yönelik Avrasya grubu ve Avrupa Konseyi Terörizmle Mücadele Komitesi’nde gözlemci statüsü verilmiştir.
TMM, BM’nin uzmanlaşmış kurumlarıyla etkin iş birliği yaparak, terörizme karşı küresel mücadeleye katkı sağlamaktadır. Temel ortaklar arasında Terörizmle Mücadele Komitesi Yürütme Direktörlüğü, Güvenlik Konseyi Komitelerinin yaptırım izleme ve analiz destek grubu ve Terörle Mücadele Dairesi bulunmaktadır. Merkez temsilcileri, BM Güvenlik Konseyi’nin terörizmle mücadelenin uygulanmasına ilişkin kararlarının ülkelerce yerine getirilmesini takip etmek amacıyla Topluluk ülkelerine yapılan TMTT inceleme ziyaretlerine katılmaktadır.
2016’da BDT TMM, TMTK Küresel Araştırma Ağı’na katıldı ve 2021’den bu yana, BM’nin kritik tesisleri terör tehdidine karşı koruma yönelik Küresel Uzmanlar Ağı’nın üyesi olmuştur.
Geçen yıl Merkez, Rusya Federasyonu ve Türkmenistan’ın mali desteğiyle BM GT tarafından hazırlanan “Kritik Enerji Altyapısının Terörist Saldırılardan Korunması Rehberi”nin hazırlanmasına katkı sağladı.
Ayrıca, BDT TMM, KYK Yürütme Direktörlüğü’ne, BM’nin analiz materyallerini Rusçaya çevirmede yardımcı olur; böylece Topluluk ülkeleri güvenlik kurumlarının bunlara erişimini garanti eder.
BDT’nin başlıca “doğal” müttefikleri olan ŞİÖ TMM ve KGAA ile karşılıklı iş birliği hızla gelişmektedir. Amaç ve görevlerimizin pek çok yönden uyuştuğunu, sorumluluk alanlarının kesiştiğini göz önüne alarak, iş birliği ve iletişim konularında üçlü Mutabakat Zaptı imzalanmıştır.
Bu belgenin hayata geçirilmesi ve pratiğe aktarılması amacıyla düzenli olarak daimi uzman grubu toplantıları yapılıyor. Yürütülen çalışmaların önemli bir sonucu, 16 Şubat 2022’de imzalanan BDT TMM, ŞİÖ TMM ve KGAA’nın terörizm ve aşırıcılıkla mücadeleye ilişkin Ortak Tutum Belgesi oldu.
2023 yılı, BDT TMM’nin bölgesel ortaklarla iş birliğinde yeni bir aşamayı başlattı; ilk kez Kırgızistan’da BDT ile ŞİÖ’nün ortak terörle mücadele tatbikatları düzenlendi.
Bu yıl Tacikistan’daki terörle mücadele tatbikatları KGAA ile iş birliğiyle gerçekleştirilecektir. Bu iş birliği formatı, bölgesel güvenliği güçlendirmeye ve terör tehdidiyle mücadele etkinliğini artırmaya yöneliktir.
Merkez, Topluluk ülkeleri arasında bilim ve eğitim alanında iş birliğini güçlendirmeye özel önem veriyor.
Bu amaçla, BDT Yürütme Komitesi, BDT TMM ve Rusya Federasyonu girişimiyle, BDT üyesi devletlerin yetkili kurumlarına bağlı eğitim kuruluşlarının çalışmalarını koordine etmek amaçlı, BDT Dışişleri Bakanları Konseyi’nin 7 Ekim 2024 tarihli kararı ile Rusya Federasyonu Federal Güvenlik Servisi Akademisi’ne terörizm ve aşırıcılıkla mücadele alanında personel eğitimi için üs kurum (BDT’nin ana eğitim kurumu) statüsü verilmiştir.
Merkezin ana etkinlikleri çerçevesinde ihtisaslaşmış bir oturum düzenlenmekte, burada kurumlara bağlı bilimsel ve eğitim kurumları başkanları, eğitim, yöntem ve bilimsel-araştırma alanlarında iş birliğinin geliştirilmesini görüşmektedir.
Bu çerçevede, 11 Haziran 2025’te Moskova’da terörle mücadele ana birimleri başkanlarının 18. toplantısı kapsamında, BDT Ana Eğitim Kurumu’nun desteğiyle kurumsal yükseköğrenim kurumları rektörlerinin ilk toplantısı düzenlendi.
BDT TMM ayrıca bilim camiası ve sivil toplum enstitülerini terörizm ve aşırıcılıkla mücadele görevlerine aktif olarak dahil etmektedir. Merkez, MGIMO, Lomonosov Üniversitesi, Rusya Bilimler Akademisi Devlet ve Hukuk Enstitüsü, Askeri Bilimler Akademisi gibi önde gelen üniversite ve bilim kuruluşlarıyla iş birliği yapmaktadır.
İş birliğinin ana platformu, BDT ülkelerinden akademisyen ve uzmanları bir araya getiren TMM bünyesindeki Bilimsel-Danışma Konseyi’dir (BDK). BDK’da hukuk, tarih, felsefe, siyaset bilimi alanında bilim insanları, BDT organları ve araştırma kuruluşlarından temsilciler çalışır. BDK’nın faaliyeti, terörizm ve aşırıcılıkla mücadeledeki somut görevler için teorik bilgi ile pratik deneyimin birleşmesini sağlar.
BDT TMM, gençler arasında terörizm ve aşırıcılığın önlenmesine özel önem veriyor, öğrencilere terörle mücadele bilinci kazandırmaya yönelik girişimleri destekliyor.
Ana projelerden biri, her yıl BDT’nin dil ve kültür alanındaki ana kurumu statüsüne sahip MGIMO ile iş birliğinde düzenlenen “Öğrenci Kalkanı” uluslararası yarışmasıdır. Bu yarışma, gençlerde terörizm ve aşırıcılık fikirlerine karşı bağışıklık yerleştirmeye ve bu alandaki en iyi öğrenci girişimlerini desteklemeye yöneliktir.
Yarışmanın beş yıllık faaliyetinde Topluluk’tan 10 ülke, ayrıca Vietnam, Gine-Bissau, Filistin, Sırbistan’dan 950’den fazla öğrenci ve kolejli 680’den fazla çalışmayla katıldı. Ortaklar, TMM ve MGIMO’nun gençlere manevi-ahlaki eğitimde, terörle mücadele bilincinin geliştirilmesinde ve halklar arası dostluğun güçlendirilmesindeki rolünü yüksek değerlendiriyor.
Böylece, jeopolitik dalgalanmalara rağmen, BDT çerçevesinde terörizm ve aşırıcılıkla mücadele alanında Topluluk ülkelerinin yetkili organlarının koordinasyonu ve karşılıklı iş birliği kapasitesi sadece korunmadı, aynı zamanda genişletildi.
Geçmişe bakınca şunu memnuniyetle belirtmek isteriz ki, 25 yıl boyunca Merkez görevini layıkıyla yerine getirdi, gerekli entegrasyon mekanizması olarak şekillendi ve ilgili bölgesel ve alt bölgesel yapılar arasında layık bir yer edindi.
Böyle bir sonuca, BDT üyesi tüm devletler ve onların özel hizmetlerinin ilgisiyle ulaşıldı. Bununla birlikte, Özbekistan Cumhuriyeti’nin BDT alanında kolektif güvenlik sistemi oluşturma ve geliştirme ile pratik iş birliğini güçlendirmeye anlamlı katkı sağladığını vurgulamak gerekir.
Eminim ki, BDT üyesi ülkelerin güvenlik organları ve özel hizmetler başkanları konseyinin yaklaşan elli yedinci toplantısının 16 Ekim 2025’te dünyanın en eski şehirlerinden biri olan Semerkant’ta yapılacak olması bunun bir başka kanıtı olacaktır.
“Zamin”i Telegram'da okuyun!
