АҚШ ва Россия президентлари – Доналд Трамп ҳамда Владимир Путиннинг 15 август куни Аляска штатида бўлиб ўтган учрашувини бутун ер юзи кузатди: Украина босқинига қарши бўлган давлатлар хавотир ва ҳадик билан, Россияга хайрихоҳ ҳамда яқин иттифоқдош мамлакатлар эса мамнун руҳда.
Аввал хабар берганимиздек, икки давлат раҳбари иштирокидаги қарийб уч соатлик мулоқот амалий натижа бермай якунланди. Украина ҳудудида ўт очишни тўхтатиш бўйича ҳеч бўлмаганда вақтинчалик келишувга ҳам эришилмади.
Музокарадан кейинги матбуот анжуманида Россия Президенти Владимир Путин Украинадаги тўқнашувни тўхтатиш учун “зиддиятнинг бирламчи омилларини бартараф этиш керак”лигини айтди. Сир эмас, Москва Киев олдига қабул қилиниши қийин бўлган талабларни қўйиб келмоқда.
Президент Доналд Трамп эса россиялик ҳамкасби билан суҳбатни ижобий баҳолади. У ҳатто Fox News телеканалига берган интервюсида учрашувга 10 баллик тизимда “ўнлик” қўйишини таъкидлади. Бироқ кўплаб таҳлилчилар Аляскадаги учрашув амалий самара бермаган ҳолда Путинга катта имидж очколари келтирганини ёзмоқда.
Трамп Путинни аэропортда қизил гилам тўшалган йўлакда шахсан кутиб олди ва қўлини қисиб ҳурмат изҳор қилди. Сўнг у Путинни ўз лимузинига таклиф этди. Шу тарзда икки лидер яқин ҳамсуҳбатлар каби АҚШ президентининг хизмат машинасида музокара залига йўл олишди.
Маълумки, Халқаро жиноят суди 2023 йили Путинга ҳарбий жиноятлар юзасидан ҳибс ордери берган эди. Умуман, Россия раҳбари Украинага қарши тажовузкор ҳаракатлар сабаб сўнгги йилларда халқаро ҳамжамиятда деярли яккалаб қўйилгани маълум. Шунга мос равишда Путиннинг АҚШда дабдаба билан кутиб олиниши Европа пойтахтлари ва Киев томонидан хуш қабул қилинмади.
BBC нашри ёзишича, ўт очишни тўхтатиш бўйича келишув чиқмагани билан, Путиннинг бош мақсади амалга ошди: Трамп 2015 йилдан бери АҚШга қадам қўймаган Путинни юксак ҳурмат билан қарши олиб, уни қайтадан халқаро сиёсий саҳнага чиқарди. Sky News ҳам шунга яқин хулосада.
“Путин Америка заминида катта давлатга тенг шерик сифатида қарши олинди. Қизил пойандоз, қўл беришиб кўришиш, ҳаво намойиши… Бундай муносабатни фақат Шимолий Корея каби мамлакат кўрсатиши мумкин эди. Трамп Россия президентини санкция ўрнига давлат ташрифи билан сийлади. Якка ҳаракат қилувчи раҳбар тенг ҳамкорга айланди”, – деб ёзди Sky News мухбири Айвор Беннетт.
АҚШ дипломатиясининг фахрийси, Давлат департаментида 40 йил хизмат қилган Дэниел Фридга кўра, музокараларда Путин Трампга ҳеч қайси масалада ён бермади.
“Трамп ўзини устун ҳолатда кўрсатишни истади, аммо бирор натижага эришолмади. Бу саммит ғояси (Президентнинг махсус вакили Стив) Уиткоффнинг Кремль (Украинада урушни тўхтатиш бўйича) келишувга тайёр деган нотўғри хулосаси сабаб пайдо бўлди. Ё Путин барчани атайин чалкаш хулосага етаклади ёки Уиткофф уни нотўғри англади. Лекин Россия битимга тайёр эмаслиги аён эди”, — дея таъкидлайди Дэниел Фрид.
Украинанинг АҚШдаги собиқ элчиси Валерий Чалий ҳам “тинч аҳоли вакилларини ўлдиришда айбланаётган” шахсга бундай юксак эҳтиром кўрсатилишини “нафрат уйғотадиган иш” деб атади.
Трамп тинчлик келишуви имзоланмаса, Россияга нисбатан қаттиқ санкциялар жорий этишини айтиб келарди. Лекин учрашувдан сўнг у ҳозирча Москва ва унинг савдо шерикларига янги молиявий чекловлар қўймаслигини билдирди. Экспертларча, бу ҳам музокараларда Путиннинг қўли баланд келганидан дарак.
На мулоқот чоғида, на матбуот анжуманида Трамп Украина кўраётган зулм, жумладан, Россиянинг бомбардимонлари оқибатида тинч фуқаролар ҳалок бўлаётгани ҳақида бир оғиз сўз очмади. Бу ҳолат ҳам Кремль учун ютуқ сифатида талқин этилмоқда.
Халқаро хавфсизлик бўйича Мюнхен конференциясининг собиқ раҳбари, Германиянинг АҚШ ва Буюк Британиядаги собиқ элчиси Вольфганг Ишингер ҳам Аляскада “тўп Путинда қолди” деб ҳисоблайди.
“Ҳеч қандай реал натижа йўқ. Ҳисоб Путин фойдасига: 1–0. Россияга қарши янги санкциялар йўқ. Украина учун ҳам фойда йўқ. Европа эса руҳан тушкун”, – дейди Вольфганг Ишингер.
Европа парламенти мудофаа қўмитаси раиси Мари-Агнес Штрак-Циммерман эса “тажовуз бошлаб, қўшни ҳудудни босиб олаётган” Россия раҳбарига Оқ уй томонидан кўрсатилган илиқ муносабатни “компаснинг адашиши” деб баҳолади.
Украина Президенти Владимир Зеленскийнинг жорий йил 28 февралда Вашингтонда Трамп билан учрашуви мисли кўрилмаган дипломатик можаро билан тугаганди. ОАВ олдидаги тортишув туфайли режалаштирилган музокара ва битим имзолаш маросими бекор этилган, Трамп маъмурияти Украина делегациясидан дарҳол Оқ уйни тарк этишни сўраган, ҳатто мезбон кузатиб қўйишга ҳам чиқмаган эди.
NBC News ўша воқеани эслатар экан, бу гал Оқ уй эгаси россиялик ҳамкасбига тамоман бошқа даражада ҳурмат кўрсатганини қайд этди.
2016 йилги сайловда Трампга рақиб бўлган Ҳиллари Клинтон ундан Украина масаласида Россияга ён бермасликни талаб қилди.
“Трамп бугун АҚШга дўст бўлмаган шахс билан учрашишини англаши шарт. У Американи заифлаштириш ва Ғарб коалициясини парчалашни истаган рақиб билан учрашмоқда”, – дея огоҳлантирди Ҳ.Клинтон.
Жума кунги мулоқот якунларида Путин Трампни кейинги сафар Москвада кўришга таклиф этди. Axios нашри Путин бу таклифни инглиз тилида айтганига урғу берди. Эслатилишича, Кремль раҳбари ҳар доим ҳам инглизча гапирмайди.
Маълумот учун: Трамп Путин билан учрашувдан сўнг Зеленский ва Европа етакчилари билан телефон орқали мулоқот қилди. Унинг таъкидича, эндиликда Украина бўйича келишувга эришиш кўпроқ Зеленский ва Европа пойтахтларига боғлиқ.
АҚШ раҳбари бугун тундаги постида Украинада вақтинчалик оташкесим эмас, балки урушни тўла тўхтатиш муҳим эканини ёзди.
Европа Иттифоқи ва Буюк Британия етакчилари эса Аляскадаги учрашувдан сўнг берган баёнотларида Зеленский иштирокида уч томонлама саммит ўтказиш зарурлигини уқтирди. Таъкидланишича, Украинада хунрезлик тўхтамаса, ЕИ ва Лондон Москвага босимни давом эттиради, санкциялар ва иқтисодий чекловлар янада кучайтирилади.
CNN тарқатган сўнгги хабарларга кўра, Трамп Европа етакчилари билан Украинага НАТОнинг 5-моддасига ўхшаш хавфсизлик кафолати бериш эҳтимолини муҳокама қилмоқда. Россия билан тинчлик битими имзоланган тақдирда ҳам, Киевга АҚШ ва Европа томонидан муайян кафолат таклиф этилиши мумкин. Ҳозирча бу кафолатнинг формати ва шартлари аниқ эмас.
«Замин»ни Telegram’да ўқинг!