Покистон ва Афғонистон ўртасидаги янги чегара тўқнашувлари ва ўзаро айбловлар минтақа бўйлаб кескинликни яна бир бор кучайтирди, бу эса Жанубий ва Марказий Осиёнинг хавфсизлик манзараси заифлигини кўрсатди. Ўзини барқарорлаштирувчи куч ва тинч воситачи сифатида кўрсатган Хитой учун вазият унинг дипломатик обрўси ва минтақавий таъсирини муҳим синовдан ўтказади. Пекиннинг ҳар икки мамлакатда, хусусан, "Бир макон, бир йўл" ташаббуси ва инфратузилма ҳамда тоғ-кон лойиҳаларига киритаётган сармоялари орқали ортиб бораётган ўрни узоқ вақтдан бери барқарорликни таъминлаш воситаси сифатида кўрилмоқда. Бироқ, сўнгги кескинлашувлар мустаҳкам сиёсий ва хавфсизлик муаммоларига дуч келганда бундай иқтисодий ва дипломатик воситаларнинг чегарасини кўрсатмоқда.
Воситачилик ҳаракатлари ва таъсир чегаралари
2021 йилда "Толибон" Афғонистонда ҳокимиятга қайтганидан бери Хитой Исломобод ва Кобул ўртасида прагматик воситачи ролини ўйнашга фаол интилмоқда. "Минтақавий тинчлик ва умумий тараққиёт"ни илгари суриш мақсадида музокараларнинг бир неча раундлари, жумладан, юқори даражадаги уч томонлама ташқи ишлар вазирларининг учрашувлари ва икки мамлакатнинг юқори мартабали расмийлари билан маслаҳатлашувлар ташкил этилди. Пекин, шунингдек, тинч дипломатия билан шуғулланган, норасмий маслаҳатлашувлар ўтказган ва кескинликни камайтириш учун мулоқотни рағбатлантирган.
Бироқ, бу саъй-ҳаракатлар доимий чекловларга дуч келди. Покистон "Теҳрик-и-Толибон Покистон" (ТТП) ва бошқа жангари гуруҳлар билан боғлиқ ички хавфсизлик муаммоларига устувор аҳамият беришда давом этмоқда, бу кўпинча ички ҳисоб-китобларни ташқи воситачиликдан устун қўяди. Афғонистон, ўз навбатида, миллий суверенитетни таъкидлайди ва, айниқса, Толибондан кейинги сиёсий муҳитда ўз автономиясига путур етказиши мумкин бўлган иштирокдан эҳтиёт бўлиб қолади. Натижада, Хитойнинг воситачилиги рамзий маънода қадрланса-да, жойларда аниқ, узоқ муддатли келишувларга айланиши қийин бўлган вазият юзага келди.
Иқтисодий воситалар барқарорликни таъминлашга қодир эмас
Хитойнинг ҳар икки мамлакатдаги кенг кўламли иқтисодий иштироки - тарихан минтақавий ишонч ва таъсирнинг асоси сифатида қаралган - турли натижаларни келтириб чиқарди. Афғонистондаги Мес Айнак мис кони каби юқори даражадаги лойиҳалар йиллар давомида кечиктирилди, бир қатор режалаштирилган энергетика ташаббуслари эса кутилганидан секинроқ амалга оширилди. Бу кечикишлар афғон манфаатдор томонларининг норозилигини кучайтирди ва Хитойнинг иштироки трансформацион эмас, балки асосан транзаксион бўлиб қолаётгани ҳақидаги фикрни мустаҳкамлади. Покистон учун Хитой-Покистон иқтисодий йўлаги (CПЕC) орқали Хитой сармоясига таяниш барқарор иқтисодий қўллаб-қувватлаш умидларини келтириб чиқарди, аммо сўнгги чегара кескинликлари хавфсизликка йўналтирилган сиёсий можароларни ҳал қилишда иқтисодий таъсирнинг чегараларини таъкидлайди.
Аралашмаслик ва стратегик иштирок ўртасида
Энди Пекин нозик мувозанатлаштириш ҳаракатига дуч келди: узоқ вақтдан бери аралашмаслик тамойилига амал қилган ҳолда ўз иқтисодий ва хавфсизлик манфаатларини ҳимоя қилиш. Хавфсизлик муаммолари - жумладан, Покистондаги хитойлик ходимлар ва инфратузилма хавфсизлиги ҳамда жангариликнинг Хитойнинг Шинжон минтақасига тарқалиши мумкинлиги - Пекинни очиқ сиёсий чалкашликдан қочишга уринаётган бўлса-да, фаол иштирокни сақлаб қолишга мажбур қилмоқда. Таҳлилчиларнинг таъкидлашича, бу иккилик Хитойнинг минтақавий дипломатиясидаги тузилмавий кескинликни кўрсатади: у қанчалик кўп сармоя киритиб, иштирок этса, нейтралликни сақлаб қолиш шунчалик қийинлашади.
Хитой дипломатик моделининг синови
Ҳозирги кескинлик Хитойнинг "ривожланишга асосланган барқарорлик" ёндашувининг чегараларини таъкидлайди. Инфратузилма лойиҳалари, инвестиция ва иқтисодий рағбатлар ҳамкорликни осонлаштириши мумкин бўлса-да, улар узоқ муддатли барқарорликка асос бўлган сиёсий ишонч, ўзаро тушуниш ва низоларни ҳал қилиш механизмларининг ўрнини боса олмайди. Тарихан мажбурлаш ёки хавфсизлик кафолатларига таянган анъанавий Ғарб давлатларидан фарқли ўлароқ, Хитой дипломатияси кўп жиҳатдан ишонтириш ва умумий иқтисодий фойдага боғлиқ - бу воситалар чуқур қутблашган минтақавий шароитларда кўпинча етарли бўлмайди.
Хитой, Покистон ва Афғонистон учун бу эпизод минтақанинг мураккаб хавфсизлиги ва сиёсий динамикасини эслатиб туради. Барқарорликни сақлаб қолиш нафақат инвестициялар ва жалб қилишни давом эттиришни, балки ишончни, ишончли алоқа каналларини ва ички сиёсий воқеликларни ҳисобга олган ҳолда мослашувчан дипломатик стратегияларни ривожлантиришни ҳам талаб қилади. Пекиннинг ушбу қийинчиликларни енгиб ўтиш қобилияти, эҳтимол, келгуси йилларда унинг Жанубий ва Марказий Осиёдаги кенг қамровли таъсирини шакллантиради.
“Zamin”ни Telegram'да ўқинг!
Меҳмон гуруҳидаги фойдаланувчилар ушбу мақолага изоҳ қолдира олмайди.
