Собиқ бош вазирга қарши тарихий суд: Ҳасина энди айбланувчи

Халқаро жиноятлар бўйича трибунал Бангладеш собиқ бош вазири Шайх Ҳасина ҳамда собиқ ички ишлар вазири Асадуззамон Хон Камолни ҳибсга олиш ҳақида халқаро ордер чиқарди. Улар 2024 йилнинг июль ва август ойларида Бангладешда рўй берган оммавий норозиликларни бостириш чоғида содир этилган жиддий инсон ҳуқуқлари бузилишларида айбланмоқда.

Ушбу норозиликлар мамлакатнинг энг йирик талабалар ҳаракатидан бошланган эди. Талабалар ва фуқаролар, асосан давлат секторида иш ўринларининг учдан бир қисми 1971 йилги Покистондан мустақиллик уруши иштирокчилари қариндошларига ажратилиши бўйича амалдаги квоталар тизимини бекор қилишни талаб қилиб кўчаларга чиққан. Аммо, тинч бошланган бу ҳаракат тез орада миллий даражадаги норозиликларга айланиб кетган ва мамлакатнинг барча йирик шаҳарларини қамраб олган эди.

Ҳукумат намойишларни қаттиққўллик билан бостириш йўлини танлади ва натижада бир неча ҳафта давом этган тўқнашувлар чоғида Соғлиқни сақлаш вазирлигининг расмий маълумотларига кўра, мингдан ортиқ инсон ҳалок бўлган, яна минглаб инсон жароҳат олган. Бу воқеалар дунё ҳамжамиятида кенг акс-садо берди ва халқаро ҳуқуқ ташкилотлари томонидан жиддий танқид қилинди.

Айбловчилар, собиқ бош вазир Шайх Ҳасина ва собиқ ички ишлар вазири Хон Камол шахсан хавфсизлик кучлари ва "Халқ лигаси" партияси аъзоларига норозиликларни шафқатсизлик билан бостириш бўйича бевосита кўрсатмалар берганликда гумон қилишмоқда. Шунингдек, уларга қарши полициянинг собиқ бош инспектори Абдуллоҳ Ал-Мамун ҳам ишга жалб қилинган бўлиб, унинг ҳам мазкур инсон ҳуқуқлари бузилишида асосий ташкилотчилардан бири сифатида жавобгарлиги борлиги айтилмоқда.

Айблов томони мазкур оғир жиноятларда иштирок этганлар ва гувоҳлик беришга тайёр бўлган 81 нафар инсоннинг рўйхатини ҳам судга тақдим этган. Суд жараёнининг давомида ушбу гувоҳларнинг кўрсатмалари мазкур ишнинг оқибатларини янада чуқурроқ ўрганишга имкон беради. Мутахассисларнинг фикрича, суд муҳокамаси бир неча ойга чўзилиши эҳтимолдан холи эмас.

Мазкур суд жараёнини аҳоли ва халқаро жамоатчилик катта қизиқиш билан кузатмоқда. Чунки, бу жараён айнан Шайх Ҳасинанинг ўзи томонидан 2009 йилда ташкил қилинган Халқаро жиноят трибунали орқали амалга оширилмоқда. Ўша пайтда у 1971 йилги уруш жиноятларини тергов қилишни мақсад қилган эди. Энди эса Ҳасинанинг ўзи айнан шу трибуналда инсон ҳуқуқлари бузилишида айбланиб, суд қилинмоқда.

2024 йилнинг август ойида мамлакатдаги нотинчлик авж олгач, Шайх Ҳасина ўз лавозимини тарк этишга мажбур бўлган ва мамлакатни тарк этиб Ҳиндистонга учиб кетган эди. Унинг мамлакатдан чиқиб кетиши ҳам жамоатчиликда катта эътирозларга сабаб бўлганди.

Ҳасина Ҳиндистон ҳудудига қўнгач, унга бошпана берилган ва шу пайтдан бошлаб у омма олдида кўриниш бермаган. Унинг охирги марта Ҳиндистон пойтахти яқинидаги авиабазада вертолётга чиққани кўрилган.

Бу воқеалардан сўнг мамлакатдаги сиёсий бўшлиқни тўлдириш мақсадида, жаҳонга машҳур иқтисодчи Муҳаммад Юнус мамлакатга қайтаётганини маълум қилди. Юнус 2006 йилда камбағал қатламлар учун микрокредит дастурини яратгани учун Нобел мукофотига сазовор бўлган. У мамлакатнинг вақтинчалик ҳукумати раҳбари сифатида қасамёд қилди ва ҳозирда мамлакатни янги сайловларгача бошқармоқда.

Халқаро ҳуқуқ ҳимоячилари ушбу жараёнларни диққат билан кузатиб бормоқда. Улар суднинг қандай натижа билан якунланишини интиқлик билан кутишмоқда. Агар Ҳасина ва унинг шерикларининг айблари тасдиқланса, бу Бангладеш тарихидаги энг катта сиёсий жиноий иш бўлиши мумкин.

Бу суд ишининг натижаси нафақат Бангладеш, балки бутун Жанубий Осиё сиёсий вазияти учун катта аҳамият касб этади. Жамоатчилик ва халқаро ҳамжамият бу жараёнларни диққат билан кузатиб бораётган бир пайтда, Шайх Ҳасина учун адолатнинг қандай бўлиши ҳамда унинг келгусидаги тақдирига оид саволлар ўз жавобини кутиб турибди.

Навбатдаги суд жараёни 16 июнь кунига белгиланган бўлиб, унда асосий гувоҳларнинг кўрсатмалари эшитилади. Бу жараёнларнинг якуни Бангладешда янги сиёсий даврнинг бошланишига замин яратиши мумкин.