ABD’deki Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) bilim insanları, yapay zeka yardımıyla ilaçlara dirençli bel soğukluğu (gonore) ve tehlikeli MRSA’ya (metisiline dirençli Staphylococcus aureus) karşı mücadele edebilen iki yeni antibiyotik geliştirdi. Bunu BBC bildirdi.
Elde edilen bilgilere göre söz konusu ilaçlar yapay zekâ (YZ) temelli olarak tasarlandı ve laboratuvar ortamında hayvanlar üzerinde başarıyla test edildi. Ancak hastalara doğrudan uygulanmadan önce birkaç yıllık geliştirme ve klinik denemeler gerekecek — yani hızlı bir bilimsel atılımın ardından dahi tıbbi yönergeler uyarınca tam doğrulama şart.
Neden önemli?
Normalde antibiyotikler bakterileri öldürür, fakat son yıllarda aşırı ve yanlış kullanım nedeniyle enfeksiyonlar birçok ilaca karşı dirençli hâle gelmektedir. Bu eğilim her yıl bir milyondan fazla insanın yaşamı için ciddi tehdit oluşturmaktadır. Bu arada yeni antibiyotik geliştirme hızı ise on yıllardır yavaşlamış durumdaydı — pazardaki “tüketim” ile laboratuvardaki “yaratma” arasında kopuk bir halka vardı.
YZ hangi yolu izledi?
Daha önce bilim insanları YZ’yi mevcut kimyasal maddeler arasında potansiyel faydalı seçenekleri elemek için kullanıyordu. MIT ekibi bu kez çıtayı yükselterek enfeksiyonlara karşı tamamen yeni antibiyotik molekülleri sentezlemeye çalıştı.
Önce YZ’ye bilinen ilaçların kimyasal yapıları ve bakterilere etkileri hakkında büyük hacimli veriler “öğretildi”.
Ardından iki yönde çalışıldı:
-
mevcut kimyasal parçalardan yeni kombinasyonlar oluşturmak;
-
YZ’ye tam serbestlik vererek kavramsal olarak yeni moleküller önermek.
Sonuç: insan sağlığı için tehlikeli olmayan ve mevcut antibiyotiklere benzemeyen iki umut verici ilaç elde edildi. Bunlar laboratuvarda farelerde test edilerek olumlu sonuç verdi. MIT Profesörü James Collins’e göre YZ sayesinde antibiyotikleri daha hızlı ve daha ucuza tasarlama imkânı doğuyor ve bu, “süper bakteriler”e karşı mücadelede önemli bir adımdır.
Hastaya ne zaman ulaşacak?
Bilim insanları bu ilaçların henüz klinik denemelere tam olarak hazır olmadığını söyledi: onları geliştirmek için en az 1–2 yıla daha ihtiyaç var. Uzmanlara göre YZ keşif sürecini hızlandırabilir, fakat güvenlik ve etkinliğin doğrulanması için yine de uzun ve maliyetli aşamalar gereklidir.
Ekonomik yönü: neden zor?
Yeni antibiyotiklerin etkinliğini korumak için onların daha az kullanılması önerilir — bu da ticari kârı sınırlar. Bu nedenle YZ kazanımlarından tam yararlanmak için sağlık ve ilaç sektöründe yeni finansal/düzenleyici yaklaşımlar gerekir: devlet hibeleri, “ilaç için değil — sonuç için ödeme” (pay-for-performance) modelleri, stratejik stok programları vb.
Gonore nedir?
Gonore — Neisseria gonorrhoeae’nin neden olduğu, cinsel yolla bulaşan bakteriyel bir enfeksiyondur. Doğum sırasında anneden bebeğe de geçebilir. Başlıca belirtiler:
-
idrar yaparken ağrı ve yanma;
-
genital organlardan akıntı gelmesi;
-
alt karında ağrı ve bazen boyun, göz veya boğazın etkilenmesi.
Gonore antibiyotiklerle tedavi edilir, ancak son yıllarda hastalık birçok ilaca karşı dirençli hâle gelmektedir. Zamanında tedavi edilmezse, kısırlık veya diğer ağır komplikasyonlara yol açabilir.
MRSA nedir?
MRSA — metisiline dirençli Staphylococcus aureus’un bir suşudur. Özellikle metisilin ve benzeri birçok ilaca dirençli bir enfeksiyon tipidir. Genellikle insanın derisinde veya burun mukozasında yaşar; bağışıklık düştüğünde veya yaralardan vücuda girdiğinde enfeksiyon oluşturabilir. Bulaş yolları:
-
doğrudan cilt teması;
-
kirli yüzeyler ve eşyalar;
-
yara/ameliyat bölgeleri.
Belirtiler: kızarıklık, şişlik, ağrı, irinli yara; ağır durumlarda zatürre ve kan dolaşımı enfeksiyonu (sepsis).
Zamin.uz sonucu: MIT’in YZ tabanlı iki yeni antibiyotiği — bilim cephesinde büyük bir adımdır. İlerideki yol — laboratuvardan kliniğe — sabır ve denetim gerektirir. Güvenlik ve etkinlik tamamen doğrulanırsa “süper bakteriler”e karşı küresel mücadelede yeni bir umut penceresi açılacaktır.
Telegram’da «Zamin»i takip edin!
