Агар урушлар натижалари адолатли бўлмаса, томонлардан бири ёки иккиси ҳам урушнинг якунидан норози бўлса, бу уруш вақт ўтиб қайтадан бошланади.
Роппа-роса уч йил олдин, 2022 йилнинг 24 февралида Россия Федерацияси Украинага бостириб кирди, энг катта шаҳарларини, жумладан пойтахт Киевни ҳам ўққа тута бошлади. Орадан уч йил ўтиб, икки томон ҳам бу урушдан ҳолсизланди. АҚШ ҳокимиятига Трампнинг келиши уруш тугашини тезлаштираётгандек. Чунки Трамп бу урушни “бир кунда тўхтатаман” дея катта ваъда берган эди.
Бугун, экспертлар ва сиёсатчилар, Россия-Украина уруши тўхташи борасида иккита модел ҳақида гапиришмоқда. Бири – кенг қамровли, барқарор ва узоқ муддатли тинчлик. Иккинчиси – конфликтнинг музлатилиши.
Хўш, “мустаҳкам тинчлик” нима? Мустаҳкам тинчлик – икки томоннинг ҳам, ва уларнинг иттифоқчилари ёки яқин ҳамкорларида ҳам ҳеч қандай норозиликнинг қолмаслиги, уруш тўхтаганидан кейин янгидан уруш бошлашга иштиёқ, ҳоҳишнинг бўлмаслиги, натижалардан рози-ризоликнинг устунлигини англатади.
“Конфликтнинг музлатилиши” эса бу вақтинчалик жараён ҳисобланади. Чунки томонлардан бири ёки иккаласи ҳам эришилган натижалардан яширинча ёки ошкора норози бўлади, қулай имконият бўлганда – урушни қайтадан бошлашга мойил бўлиб қолаверади.
Хўш, бугун Трамп ва Путин Украинага нимани таклиф қиляпти? Биринчидан, босиб олинган украин ерлари Россияда қолади, камига, Донецк, Луҳанцк, Запорожье ва Харков вилоятларининг Россия томонидан олинмаган ерлари ҳам Россияга берилиши керак. Чунки бу вилоятлар РФ қонунчилиги даражасида Россия ҳудуди деб белгилаб қўйилган. Қолаверса, Украина НАТОга кирмаслиги керак, катта армия шакллантирмаслиги керак ва ҳ.к. Бу шартлар Украинани кучли таҳқирлайди, Украина ҳокимиятида ким бўлишидан қатьи назар, реваншизмга, уч олишга, қасос олишга мойил бўлади.
Россияга келсак, бу давлат ҳам ўз олдига қўйган стратегик мақсадларга эриша олгани йўқ. Ҳозир уруш тугаб, Украинанинг қолган ҳудудлари иқтисодий ва ҳарбий жиҳатдан кучайса, йиллар ўтиб, АҚШ ҳокимиятида бошқа шахс бўлса, Украина учун яна НАТО эшиклари очилиши мумкин ва Россия шу ҳолатдан норози бўлиб қолаверади.
Қолаверса, Украинанинг яқин тарафдорлари бўлмиш Европа Иттифоқи давлатлари, Туркия ва бошқа кўплаб давлатлар “адолатли тинчлик” ҳақида гапиришмоқда. Жумладан, Туркия президенти Эрдўған бир неча кун олдин Зеленский билан учрашиб, яна “Украинанинг ҳудудий яхлитлиги ва суверенитети” ҳақида гапирди. Европа Иттифоқида ҳам худди шундай позиция.
Ҳали Украина Россия билан урушни тўхтатишга келишиб олгани йўқ, лекин Украинага босим кучайган. Европа Иттифоқи, Туркия ва бошқалар ҳали Украинага ёрдам бериш ниятида. Трампнинг қарашлари учун, ҳали кураш тўхтагани йўқ.
Ҳозирча Россия–Украина уруши бўйича таклиф қилинаётган таклифлар фақат жуда қалтис “музлатиш”ни англатади. Чунки Украина бу натижалардан жуда норози бўлиб қолади. Эртага Трамп кетса, Путин кетса, ёки қулай бошқа омиллар пайдо бўлса, Украина ўз ерларини ҳарбий йўл билан қайтариб олишдан манфаатдор бўлади.
Россия–Украина уруши ҳозирги Россия шартларида тугаса, бу худди Биринчи жаҳон урушини эслатган бўлади. Австрия–Венгрия тарафида урушда бўлган Германия, Антанта (Англия, Франция, Россия)га ютқазиб қўяди. Ютган тараф Германияга ашаддий репарациялар қўяди, олмонларнинг баъзи ерларини “олиб қўяди”. Натижада, олмон миллатида жуда катта қасд олиш, ўч олиш ҳиссиёти пайдо бўлади. Кўп ўтмасдан Германия ҳокимиятига Ҳитлер келади, ва бутун олмон халқи Ҳитлер атрофида бирлашади, ва қолганлардан “ўч олиш” урушини бошлайди.
Агар урушлар натижалари адолатли бўлмаса, томонлардан бири ёки иккаласи ҳам норозилик билан урушни тўхтатишга мажбур бўлса, уруш қайтадан бошланади. Бу – тарихда кўп кузатилган ҳолат.
Россия–Украина уруши ҳам “тўлақонлик тинчликка эришиш” ҳолатидан жуда узоқ. Агар Украинага босим қилиб уруш тўхтатилса, бу вақтинча тинчлик бўлади, бу “урушни музлатиш” бўлади холос. Россия–Украина уруши, худди Фаластин–Исроил конфликти каби, мафкуравий тус олиб, латент давом этиш хавфи бордек. Афсуски, ҳозирча уруш тўлиқ тугатилмаяпти, у паузага қўйиляпти...
Камолиддин Раббимов,
сиёсатшунос
сиёсатшунос
Манба: Kun.uz
Ctrl
Enter
Хато топдИнгизми
Иборани ажратиб Ctrl+Enter тугмасини босингМавзуга оид янгиликлар
