Özbekistan’da doların düşmesi ve somun güçlenmesinin arkasında ne var?

Bu yılın Haziran ayında döviz piyasasında beklenmedik değişiklikler gözlemlendi: 5 Haziran’da 1 ABD doları 12.831 som iken, 23 Haziran’da resmi kur 12.496 soma kadar geriledi. Hesaplamalara göre, som bu dönemde yüzde 2,6 oranında güçlendi. Ancak bazı uzmanlar bunu somun güçlenmesi olarak değil, doların küresel ölçekte değer kaybetmesi olarak açıklıyor.

Doların düşüşü ve dış ticaretin etkisi

Özbekistan’daki dolar kuruna etki eden en önemli faktörlerden biri ülkenin dış ticaretidir. Bu yılın Ocak–Nisan aylarında cumhuriyetin ihracatı 11,9 milyar dolara ulaşarak geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 35,1 arttı. Bu artışın büyük kısmını (%46,1) altın ticareti oluşturdu. Altın ihracatı hacmi 5,55 milyar dolara ulaşarak geçen yıla göre yüzde 62,3 arttı. Burada dünya piyasasında altın fiyatının artması büyük rol oynadı — 23 Haziran itibariyle, 1 ons altın 3.376 dolara ulaştı.

Bunun yanında, yurt dışından gönderilen para transferleri de artıyor. 2025’in ilk çeyreğinde işçi göçmenler tarafından gönderilen paralar yüzde 32 artarak 3,3 milyar dolara ulaştı. Bu durum ülke iç piyasasında dolar arzının artmasına yol açıyor.

Yatırımlar ve döviz piyasasındaki eğilimler

Özbekistan’a gelen doğrudan ve diğer yabancı yatırımlar miktarı da dolar arzını artıran önemli faktörlerden biri olmaya devam ediyor. Örneğin, 2025’in Ocak–Mart aylarında ülkede toplam yatırım hacmi 6,1 milyar dolara ulaştı ve bu, geçen yıla göre yüzde 10 daha fazla.

Aynı zamanda, küresel ekonomideki belirsizlikler, ABD’deki siyasi istikrarsızlık, jeopolitik gerilimler ve dış ticaretteki engeller nedeniyle dolar uluslararası ölçekte zayıflıyor. 2025’in başından bu yana ABD Dolar Endeksi başlıca para birimlerine göre neredeyse yüzde 9,1 düştü. Sonuç olarak, euro, İsviçre frangı, Rus rublesi ve başka birçok para birimi dolara karşı güçlendi.

Uzman görüşü: som mu güçleniyor, yoksa dolar mı zayıflıyor?

Ekonomist Yuliy Yusupov bu eğilimi somun güçlenmesi değil, doların zayıflaması olarak değerlendirmek gerektiğini söylüyor. Çünkü Özbekistan’ın ana ticaret ortakları ABD değil, Çin, Rusya ve Avrupa ülkeleri. Bu nedenle, somun gerçek değeri bu ülkelerin para birimlerine karşı enflasyon oranına göre şekilleniyor.

Doların düşüşünün halka etkisi

Dolar kuru yükseldiğinde genellikle ülkede enflasyon artar ve fiyatlar yükselir. Ancak mevcut koşullarda ABD doları yalnızca soma değil, dünya genelinde birçok para birimine karşı da değer kaybediyor. Bu durum Özbekistan’da enflasyonun düşmesine, ithal ve tüketim mallarının fiyatlarının azalmasına yol açabilir. Somun güçlenmesi, halkın alım gücünün artmasına hizmet ediyor.

Ekonomideki istikrar, halkın ve iş dünyasının enflasyon beklentilerini azaltıyor. Bu da, halkın dolara bağımlılığını azaltıyor ve ekonomideki dolarizasyonu yavaşlatıyor.

Döviz kuru rejimi ve tahminler

Özbekistan, Eylül 2017’den bu yana serbest dalgalı döviz kuru rejiminde çalışıyor. Bu sistemde resmi kur, döviz borsasında arz ve talebe göre her gün şekilleniyor. Merkez Bankası, kurun önceden tahmin edilmesinin zor olduğunu vurguluyor, çünkü birçok dış ve iç faktöre bağlı.

Bütçe ve uluslararası ajanslar ise kendi tahminlerini sunmaya devam ediyor. Örneğin, 2025 yılı devlet bütçesi parametrelerinde dolar kuru 13.250 som, 2026’da 13.725 som, 2027’de ise 14.150 som olarak belirlenmiş. S&P ajansı ise 2025 sonuna kadar 1 doların 13.650 soma, 2027’de ise 15.000 soma kadar çıkmasını tahmin ediyor.

Dolar kurundaki artışlar ve somun değer kaybı

Dolar kurundaki artış, ulusal para biriminin değer kaybetmesine yol açıyor. Maliye Bakanlığı hesaplamalarına göre, kurda her 100 somluk artış, devlet bütçesi harcamalarını 240 milyar som artırıyor. 2024’te som, dolara karşı yüzde 4,7 değer kaybettiyse de, 2025’te de yaklaşık yüzde 5 enflasyon bekleniyor.

Sonuç

Özbekistan’da doların düşmesi ve somun güçlenmesinin arkasında pek çok faktör yatıyor. Bunun arkasında ülkenin dış ticaret dengesi, altın ve para transferleri, yatırımlar, uluslararası döviz piyasalarındaki eğilimler, bütçe ve uluslararası kuruluşların tahminleri gibi faktörler bulunuyor. Bu süreçler halk ve ekonomi üzerinde çeşitli etkiler göstermekte. Telegram’da «Zamin»i takip edin!