Rusya'daki ayaklanma üzerine analistler: "Batı Sibirya Özbekler tarafından yönetiliyordu"

Merkezi Asya’dan gelen göçmenler, özellikle de Özbekler hakkında yaptığı açıklamalardan sonra Rus milletvekili etik komisyonunda sorgulanacak. Kun.uz canlı yayınında konuşan uzmanlar, Rusya’daki Türk bölgelerinde yürütülen etnik asimilasyon politikasına dikkat çekti. Yakın zamanda Başkurt folkloruna dayanan bir şarkının hit olması da bölge halklarının milli kimliğini koruma ihtiyacının yüksekliğini gösteriyor.

"Göçmenler tarihi vatanlarına mı dönüyor?"

Rusya Federasyonu’na bağlı Hantı-Mansi Özerk Bölgesi Duma milletvekili Halid Tagi-zade, bölgeyi bazı göçmenlerin tarihi vatanı olarak nitelendirdi. Duma oturumunda yerli halk ile göçmenler arasındaki doğum oranları tartışılırken bu konuya dikkat çekti.

“Göçmenler farklı olur. Örneğin, Özbekleri ele alalım. Yugra ve Tümen bölgesinin bir kısmı geçmişte Sibirya Hanlığı’na aitti. Bilindiği üzere hanlığın son hükümdarı Buhara Hanlığı kökenli Şeybaniler hanedanından Kuçum Han’dı. Belki de bu göçmenler buraya, kendi tarihî yurtlarına geliyorlardır?” dedi milletvekili Halid Tagi-zade.

İlk haberlerde onun Rusya Komünist Partisi üyesi olduğu yazılmıştı. Ancak kısa süre sonra parti onun yıllar önce üyelikten çıkarıldığını açıkladı. Ardından Tagi-zade'nin etik komisyona çağrılacağı bildirildi.

Tarihî ve ekonomik bağlam

Moğol İmparatorluğu ve ardından Altın Orda’nın dağılmasından sonra, 15. yüzyıl sonunda Batı Sibirya’da Sibirya Hanlığı kuruldu. Hanlık Taibuga ve Şeybani soyundan gelenler tarafından yönetildi. Nüfusu Sibirya Tatarları, Hantılar, Mansiler ve Selkuplardan oluşuyordu. Sibirya Hanlığı insanlık tarihindeki en kuzeydeki Müslüman devlettir.

Bugünkü Rusya’nın merkez bölgeleri üzerindeki hâkimiyet, 1582’de Sibirya Hanlığı’nın ele geçirilmesiyle başlamıştır.

Sibirya Hanlığı’nın bulunduğu topraklarda yer alan Hantı-Mansi Özerk Bölgesi – Yugra, Rusya’nın petrol ve gaz bakımından en zengin bölgesidir. Ekonomik büyüklük açısından Moskova’dan sonra ikinci sırada yer alır. Sosyoekonomik durum sıralamasında ise 3. sıradadır.

"Bu Moskova’ya bir mesaj olabilir"

Siyaset uzmanı Cahongir Akramov’a göre milletvekilinin açıklamaları, Rusya’daki Türk halklarının kimliklerini koruma yönündeki hak taleplerinin bir ifadesi olabilir.

Akramov, yakın zamanda Başkurt Ay Yola grubunun, “Ural-Batır” destanına dayalı, Homay adlı kadın karaktere adanmış şarkısının büyük ilgi görmesinin de bu ihtiyacı gösterdiğini belirtti.

“Bu milletvekili çok cesur bir siyasi adım attı. Üstelik bu, Rusya-Ukrayna savaşı devam ederken oldu. Moskova’ya bir mesaj olabilir: Rusya Federasyonu içindeki etnik Türklerin haklarını tanıyın demek istiyor. Özbekleri örnek göstererek Kuçum Han’a atıfta bulundu.

Sibirya Hanlığı 15–16. yüzyıllarda Batı Sibirya’da var olmuştur. Son hükümdarı, Timurlardan sonra Orta Asya’da hüküm süren Özbek Şeybaniler hanedanına mensup Kuçum Han’dır. Kuçum Han’ın kaderi, 1582’de Sibirya’nın Rusya tarafından ele geçirilmesiyle son bulmuştur. Bu açıdan bakıldığında, Halid Tagi-zade'nin bölgenin Özbeklerin yönetiminde olduğuna dair sözleri gerçektir,” dedi Akramov.

Siyaset bilimci Bektoş Berdiyev ise Rusya’daki Türk bölgelerinde yürütülen etnik asimilasyon politikalarına dikkat çekti.

“Tagi-zade’nin söyledikleri doğru. Örneğin, Tümen şehrinin adı Türkçe ‘tümen’ – on bin – kelimesinden gelir. Bir zamanlar burada on bin kişilik bir Türk ordusu vardı. Saratov – Sarı Dağ, Yenisey – Enasoy, Baykal – Boykul vs... Stalin’in emriyle 1400’den fazla yer ismi değiştirildi. Çünkü Türklerin bu isimleri okumasından ve kimliklerini hatırlamalarından korkuluyordu.

Bugün o bölgelerdeki birçok Türk halkının dili ve dini unutturulmuş durumda. Vekilin sözleri tesadüfi değil – oraya çalışmaya gidenler yabancı sayılmamalı demek istedi. Ama bu, Rus kamuoyu, siyaset ve ideolojiyle çelişiyor. Bu sözler vekili zor durumda bırakabilir. Ona devletin çıkarlarına zarar verdiği suçlaması yöneltilebilir, hatta tutuklanması istenebilir,” dedi.

Fotoğraf kolajı: Kun.uz