Bermud uchburchagi sirlari: ilmiy izohlar afsonani yo‘q qiladimi?

O‘nlab yillardan beri Bermud uchburchagi — Atlantikadagi Florida, Puerto-Riko va Bermud orollari orasidagi maydon — “kema va samolyotlar sirli yo‘qoladigan nuqta” sifatida talqin qilib kelinadi. Ammo “g‘ayritabiiy” deb yoritilgan 70 dan ortiq holatga oddiy, tekshirilgan izohlar borligi ta’kidlanmoqda, deb xabar berdi dailygalaxy.com.

Ilmiy jamoa va dengiz mutaxassislari ayni hudud statistikasi okeanning boshqa serqatnov yo‘laklaridan ajralmasligini tushuntiradi. Lloyd’s of London sug‘urta kompaniyasi hech qachon bu mintaqani alohida xavfli zona deb e’tirof etmagan. Amerika qirg‘oq qo‘riqlash xizmati hamda NOAA rasmiy izohida: “Bu yerda sirli yo‘qolishlar boshqa hududlarga nisbatan ko‘proq sodir bo‘layapti degan dalil yo‘q”, deyiladi.

Nima haqiqatda xavf tug‘diradi? Birinchisi — ulkan “yolov to‘lqinlar” (rogue waves). Ba’zi shtorm sharoitida to‘lqin balandligi 20–30 metrgacha chiqishi, hatto yirik kemani ham bir zumda qoplab yuborishi mumkin. Ikkinchisi — Golfstrim oqimining ulkan tezligi: u navigatsiyani murakkablashtiradi, qutqaruv ishlarini sekinlashtiradi, mayda xatolarning oqibatini og‘irlashtiradi.

Uchinchi omil — inson xatosi. Qizg‘in harakat, chalg‘itishlar, uskuna xato konfiguratsiyasi yoki noto‘g‘ri qarorlar hal qiluvchi bo‘lishi mumkin. 1945-yili yo‘qolgan mashhur “19-reys” (Flight 19) voqeasi bunga misol: guruh sardori Charlz Teylor yo‘nalishni adashtirib, o‘zini hali ham Florida ustidan uchyapman deb o‘ylagan va kolonnani ochiq okean tomon boshlagani qayd etiladi.

Navigatsiya jarayoniga bog‘liq yana bir jihat — magnit maydonining tabiiy o‘zgaruvchanligi. Magnit deklinatsiyasi va “agontik chiziq”ning siljishi kompas ko‘rsatishini tayin sharoitlarda chalg‘itishi mumkin. Bu sir emas — harbiy-dengiz xaritalar va avianavigatsiya qoidalarida ushbu korreksiyalar muntazam inobatga olinadi.

Bermud uchburchagini “mistika o‘chog‘i”ga aylantirgan narsa asosan ommaviy madaniyatdir. Ko‘p tirajli kitoblar, Hollivud ssenariylari, “metan gidratlari portlashi”, “deңgiz tubidagi kristall minoralar” kabi afsonalar tarqalishi voqealarni chinakam ko‘lami va kontekstidan uzib qo‘ygan. Ilmiy dalillar bor joyda “sir” qolmaydi, ammo yaxshi syujetga chanqoqlik qoladi.

Shu ma’noda avstraliyalik olim Karl Krushelnitskiyning xulosasi qisqa va o‘tkir: odamlarning nega hanuz bu rivoyatlarga ishonayotgani o‘z-o‘ziga yana bir jumboq. Chunki faktlar shuni ko‘rsatadiki, Bermud uchburchagidan o‘tayotgan kema va samolyotlar oqimi ulkan — to‘qnashuvlar, texnik nosozliklar yoki inson xatosi ehtimoli statistik jihatdan aynan shunga mos.

Xulosa ravshan: Bermud uchburchagi sir emas, balki tabiat qoidalari, navigatsiya mantig‘i va inson omillari tutashgan joy. Afsonalar qalin tuman kabi tarqalishi mumkin, lekin ularni shamoldek tarqatadigan eng kuchli narsa — tekshirilgan ilmiy izoh va sog‘lom mantiq.