Ўзбекистонда 2025 йил 1 январь ҳолатига кўра, узоқ умр кўрувчиларнинг 66,3 фоизи аёллар, 34,6 фоизи эркаклар экани аниқланди. Бу ҳақда “Оила ва гендер” илмий-тадқиқот институти хабар берди. Маълумот тасдиқланди: мамлакатда кексайиб яшаяётган аҳоли қатламида аёллар улуши сезиларли даражада устун.
Қайд этилишича, мамлакатда 90 ёш ва ундан катта бўлган фуқаролар сони 18 915 нафарни ташкил этган. Уларнинг 56,5 фоизи шаҳар, 43,5 фоизи эса қишлоқ жойларда яшайди. Демак, узоқ умр кўриш ҳодисаси фақатгина қишлоқ муҳитига хос эмас, катта шаҳарлардаги соғлиқни сақлаш инфратузилмаси ва хизматларга кенг етишув ҳам таъсир кўрсатмоқда.
Ҳудудлар кесимида энг кўп узоқ умр кўрувчилар Фарғона вилоятида (2582 нафар), Тошкент шаҳрида (2155 нафар), Қашқадарё вилоятида (2011 нафар), Сурхондарё вилоятида (1799 нафар) ва Тошкент вилоятида (1740 нафар) қайд этилган. Бу рақамлар турли ҳудудларда демографик тузилма, тиббий таъминот, озиқланиш маданияти ва ижтимоий муҳит омиллари ўзини қандай намоён этаётганини кўрсатади.
Демографик прогнозларга асосан, яқин йилларда мамлакатда узоқ умр кўрувчилар сони мунтазам ошиб боради. 2030 йилда бу кўрсаткич 44 016 нафарга, 2040 йилда эса 93 971 нафарга етиши кутилмоқда. Мутахассислар буни 1935–1950 йилларда туғилган авлоднинг узоқ умр кўрувчи ёшга кириб бораётгани билан изоҳламоқда. Мазкур йилларда туғилиш даражаси юқори бўлган – 36,6–30,9 промилле атрофида. Қисқаси, катта «бебумер» тўлқини эндиликда юксак ёш сарҳадларига кириб келмоқда.
Шу билан бирга, Ўзбекистонда умр кўриш давомийлигининг ортиши ҳам жараённи қўллаб-қувватламоқда. 2010 йилда туғилишда кутилаётган ўртача умр 73,0 ёшни ташкил этган бўлса, 2024 йилда бу кўрсаткич 75,1 ёшга етган. Тиббий хизмат сифатининг яхшиланиши, профилактик текширувлар маданиятининг ўсиши ва соғлом турмуш тарзига қизиқишнинг орта бориши умумий динамикага ижобий туртки бермоқда.
“Оила ва гендер” илмий-тадқиқот институти ўтказган тадқиқот натижаларига кўра, узоқ умр кўришнинг асосий ижтимоий омили ижтимоий фаоллик ҳисобланади. Сўровда қатнашганларнинг 76,3 фоизи фаол ижтимоий ҳаёт инсонни руҳан ва жисмонан соғлом сақлашини таъкидлаган. Шунингдек, 38,8 фоиз респондентлар узоқ умр кўриш омилларида генетик мерос муҳим роль ўйнашини билдирган. Бу хулоса шундан далолат берадики, оилавий омиллар ва кундалик фаоллик бир-бирини тўлдириб, узоқ яшаш стратегик таркибий қисмларига айланади.
Эслатиб ўтамиз, аввалроқ фарғоналик 130 ёшли онахон Ўзбекистондаги энг кекса фуқаро деб топилган. 1895 йилда туғилган Ҳувайдо момо Умарова (Тошматова)нинг туғилиши қайд этилмагани аниқланди. Бувайда тумани адлия бўлими томонидан киритилган даъво ариза қаноатлантирилиб, Фуқаролик ишлари бўйича Қўқон туманлараро судининг Буvaйда тумани “Қорақум” МФЙда ўтказган сайёр суд мажлисида Ҳувайдо момонинг 1895 йил 1 январда Бувaйда туманида туғилганлик факти белгиланди. Мазкур ҳолат катта ёшдаги фуқаролар ҳуқуқий мақомини аниқлашда ҳужжатлаштириш қай даражада муҳим эканини яна бир бор кўрсатди.
Хулоса ўрнида, рақамлар шундан дарак берадики, узоқ умр кўрувчилар қатлами кенгаяётган бир пайтда, аёллар улуши ҳануз юқорилигича қолмоқда. Бу эса соғлиқни сақлаш сиёсати, парвариш хизмати, реабилитация, ижтимоий фаолликка шароит яратиш ва кексалар инфратузилмасини ривожлантиришга қаратилган чора-тадбирларни янада тизимли равишда кучайтириш заруратини таъкидлайди.
“Zamin”ни Telegram'да ўқинг!
