O‘zbekistonda 2025-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra, uzoq umr ko‘ruvchilarning 66,3 foizi ayollar, 34,6 foizi erkaklar ekani aniqlandi. Bu haqda “Oila va gender” ilmiy-tadqiqot instituti xabar berdi. Ma’lumot tasdiqlandi: mamlakatda keksayib yashayayotgan aholi qatlamida ayollar ulushi sezilarli darajada ustun.
Qayd etilishicha, mamlakatda 90 yosh va undan katta bo‘lgan fuqarolar soni 18 915 nafarni tashkil etgan. Ularning 56,5 foizi shahar, 43,5 foizi esa qishloq joylarda yashaydi. Demak, uzoq umr ko‘rish hodisasi faqatgina qishloq muhitiga xos emas, katta shaharlardagi sog‘liqni saqlash infratuzilmasi va xizmatlarga keng yetishuv ham ta’sir ko‘rsatmoqda.
Hududlar kesimida eng ko‘p uzoq umr ko‘ruvchilar Farg‘ona viloyatida (2582 nafar), Toshkent shahrida (2155 nafar), Qashqadaryo viloyatida (2011 nafar), Surxondaryo viloyatida (1799 nafar) va Toshkent viloyatida (1740 nafar) qayd etilgan. Bu raqamlar turli hududlarda demografik tuzilma, tibbiy ta’minot, oziqlanish madaniyati va ijtimoiy muhit omillari o‘zini qanday namoyon etayotganini ko‘rsatadi.
Demografik prognozlarga asosan, yaqin yillarda mamlakatda uzoq umr ko‘ruvchilar soni muntazam oshib boradi. 2030-yilda bu ko‘rsatkich 44 016 nafarga, 2040-yilda esa 93 971 nafarga yetishi kutilmoqda. Mutaxassislar buni 1935–1950-yillarda tug‘ilgan avlodning uzoq umr ko‘ruvchi yoshga kirib borayotgani bilan izohlamoqda. Mazkur yillarda tug‘ilish darajasi yuqori bo‘lgan – 36,6–30,9 promille atrofida. Qisqasi, katta «bebumer» to‘lqini endilikda yuksak yosh sarhadlariga kirib kelmoqda.
Shu bilan birga, O‘zbekistonda umr ko‘rish davomiyligining ortishi ham jarayonni qo‘llab-quvvatlamoqda. 2010-yilda tug‘ilishda kutilayotgan o‘rtacha umr 73,0 yoshni tashkil etgan bo‘lsa, 2024-yilda bu ko‘rsatkich 75,1 yoshga yetgan. Tibbiy xizmat sifatining yaxshilanishi, profilaktik tekshiruvlar madaniyatining o‘sishi va sog‘lom turmush tarziga qiziqishning orta borishi umumiy dinamikaga ijobiy turtki bermoqda.
“Oila va gender” ilmiy-tadqiqot instituti o‘tkazgan tadqiqot natijalariga ko‘ra, uzoq umr ko‘rishning asosiy ijtimoiy omili ijtimoiy faollik hisoblanadi. So‘rovda qatnashganlarning 76,3 foizi faol ijtimoiy hayot insonni ruhan va jismonan sog‘lom saqlashini ta’kidlagan. Shuningdek, 38,8 foiz respondentlar uzoq umr ko‘rish omillarida genetik meros muhim rol o‘ynashini bildirgan. Bu xulosa shundan dalolat beradiki, oilaviy omillar va kundalik faollik bir-birini to‘ldirib, uzoq yashash strategik tarkibiy qismlariga aylanadi.
Eslatib o‘tamiz, avvalroq farg‘onalik 130 yoshli onaxon O‘zbekistondagi eng keksa fuqaro deb topilgan. 1895-yilda tug‘ilgan Huvaydo momo Umarova (Toshmatova)ning tug‘ilishi qayd etilmagani aniqlandi. Buvayda tumani adliya bo‘limi tomonidan kiritilgan da’vo ariza qanoatlantirilib, Fuqarolik ishlari bo‘yicha Qo‘qon tumanlararo sudining Buvayda tumani “Qoraqum” MFYda o‘tkazgan sayyor sud majlisida Huvaydo momoning 1895-yil 1-yanvarda Buvayda tumanida tug‘ilganlik fakti belgilandi. Mazkur holat katta yoshdagi fuqarolar huquqiy maqomini aniqlashda hujjatlashtirish qay darajada muhim ekanini yana bir bor ko‘rsatdi.
Xulosa o‘rnida, raqamlar shundan darak beradiki, uzoq umr ko‘ruvchilar qatlami kengayayotgan bir paytda, ayollar ulushi hanuz yuqoriligicha qolmoqda. Bu esa sog‘liqni saqlash siyosati, parvarish xizmati, reabilitatsiya, ijtimoiy faollikka sharoit yaratish va keksalar infratuzilmasini rivojlantirishga qaratilgan chora-tadbirlarni yanada tizimli ravishda kuchaytirish zaruratini ta’kidlaydi.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
