Qoraqum cho‘lidagi "Do‘zax darvozasi" yonish intensivligi keskin pasaytirildi!

Turkmanistonning Qoraqum cho‘lida joylashgan va butun dunyoga mashhur bo‘lgan Darvoza gaz krateridagi olovning intensivligi sezilarli darajada kamaytirildi. Bu haqda «Turkmengaz» milliy konserni tarkibidagi Tabiiy gaz ilmiy-tadqiqot institutining laboratoriya mudiri Irina Lureva ma’lum qildi.

Mutaxassisning ta’kidlashicha, 2023 yil avgust oyi bilan taqqoslanganda, hozirgi paytda Darvoza gaz krateridagi olov uch baravardan ko‘proq susaytirilgan. Bu natija so‘nggi paytlarda amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarning yuqori samaradorligini ko‘rsatadi. Gaz qazib chiqarishni va oqim nazoratini kuchaytirish hisobiga kraterga yetib kelayotgan gaz oqimi ham kamaytirilmoqda.

Qoraqum cho‘lidagi mazkur gaz krateri yoki xalq orasida keng tarqalgan nom bilan aytganda "Do‘zax darvozasi" yarim asrdan ziyod vaqt davomida yonishni to‘xtatmagani bilan dunyoga mashhurdir. U Ashxoboddan 260 km masofadagi Darvoza qishlog‘i yaqinida joylashgan bo‘lib, 1971 yili sovet geologlari tomonidan gaz qazish ishlari olib borilayotganda yuzaga kelgan. Geologlar tabiiy gaz qidirish chog‘ida yer qatlamidagi katta bo‘shliqqa duch kelishgan va yerning yuqori qatlamlari hamda burg‘ulash qurilmalari yer tubiga tushib ketgan. Shu tarzda, diametri 60 metrga, chuqurligi esa 20 metrga yaqin bo‘lgan katta krater paydo bo‘lgan.

Shu bilan birga, kraterdan chiqqan tabiiy gaz aholi va yovvoyi hayvonlarning zaharlanishiga sabab bo‘lmasligi uchun uni ataylab yoqib yuborishga qaror qilingan. Geologlarning taxminlariga ko‘ra, gaz 1-2 kun ichida to‘liq yonib tugashi kerak edi, ammo bu hudud ko‘p qatlamli ulkan gaz zaxirasiga egaligi sababli yonish bir necha o‘n yillarga cho‘zildi va hozirgi kungacha davom etmoqda.

Bu qiziq tabiiy hodisa qisqa muddat ichida mamlakatning asosiy diqqatga sazovor joylaridan biriga aylandi. Kraterning «Do‘zax darvozasi» deb atalishi ham uning olovli manzarasi va tun payti uzoqdan ko‘rinadigan qizg‘ish-sariq alangalari bilan bog‘liq. Minglab sayyohlar har yili mazkur noyob tabiat hodisasini ko‘rish uchun Turkmanistonga kelib turadi.

Biroq "Do‘zax darvozasi"ning uzoq vaqt yonishi ekologik vaziyatga, ayniqsa atrofdagi boshqa gaz konlarini o‘zlashtirish ishlariga jiddiy zarar yetkazib kelmoqda. Turkmaniston prezidenti Gurbanguli Berdimuhamedov 2010 yildayoq mazkur gaz kraterini o‘chirish bo‘yicha topshiriq bergan edi. Davlat rahbari o‘z topshirig‘ini 2022 yilda yana bir bor takrorladi va tabiiy gazning shuncha yil davomida isrofgarchilik bilan yonib ketishi mamlakat iqtisodiyotiga jiddiy zarar keltirayotganini aytib o‘tdi.

Prezident Berdimuhamedov bu hududda sizib chiqayotgan gaz mahalliy aholining sog‘ligiga va atrof-muhitning tozaligiga salbiy ta’sir o‘tkazayotganini ham ta’kidladi. Shu sababli so‘nggi yillarda Turkmaniston hukumati tomonidan bu kraterni o‘chirish bo‘yicha katta hajmdagi tadqiqotlar va ilmiy ishlanmalar olib borildi.

Hozirga kelib, «Turkmengaz» konserni tomonidan amalga oshirilayotgan ilmiy va amaliy chora-tadbirlar natijasida gaz kraterining yonish intensivligi sezilarli darajada pasaygan va bu turkman mutaxassislari tomonidan katta muvaffaqiyat sifatida baholanmoqda. Mazkur natija ekologik vaziyatni yaxshilash bilan birga, ushbu mintaqada gaz sanoati salohiyatini yanada kengroq o‘zlashtirish imkoniyatlarini ochib beradi.

Shu bilan birga, turkman olimlari va muhandislari ushbu yo‘nalishdagi ishlarini davom ettirib, kelgusida Darvoza gaz krateri olovini to‘liq o‘chirish bo‘yicha qo‘shimcha samarali usullarni ishlab chiqmoqda. Bu esa mamlakatda tabiiy gaz resurslaridan yanada samaraliroq foydalanish imkonini beradi hamda mintaqaning ekologik holatini yaxshilashga ko‘maklashadi.

Qoraqum cho‘lidagi mazkur tabiiy hodisa nafaqat Turkmaniston, balki butun mintaqa uchun ham muhim ekologik va iqtisodiy ahamiyatga egadir. Shu sababli kelgusida ham uni nazoratga olish bo‘yicha choralar davom etadi.