Аляскадаги учрашувдан буён икки кун ўтди. Ҳали расмий баёнот берилмади, аммо оммавий ахборот воситалари асосий контурни белгилаб бўлгандек туюлади, деб хабар берди meduza.io.
Манбаларга кўра, Москва таклиф этаётган «пакет»да Донбассни топшириш, Қримни Россия ҳудуди сифатида тан олиш ва айрим санкцияларни олиб ташлаш каби моддалар бор. Эвазига, Россия томони Суми ҳамда Харкив областларида босиб олинган ҳудудларни қайта беришга тайёр экани айтиляпти, деб ёзди reuters.com.
Владимир Путиннинг асосий шарти сифатида Украина қўшинларини Донбассдан тўлиқ олиб чиқиш талаби тилга олинди. Bloomberg манбаларига таяниб хабар берилганидек, Доналд Трамп Путин билан суҳбатдан сўнг Зеленский ва Европа етакчиларига қўнғироқ қилиб, ана шу бандни айтиб ўтган.
Financial Times ёзганидек, музокараларда Донбассдан воз кечиш Кремл томонининг марказий талабларидан бири сифатида кўрсатилган, шу банд бажарилса, фронт чизиғининг қолган қисми «музлатилиши» мумкинлиги айтилган. Бу эса қисман ишғол этилган Херсон ва Запорижжя минтақаларининг айрим ҳудудлари Россия назоратида қолиши эҳтимолини англатади.
Шу билан бирга, «асосий сабаблар» — хусусан, НАТОнинг шарққа кенгайиши каби мавзуларни кун тартибидан олиб ташлаш талабидан Москва қайтмаслиги ҳам таъкидланди. Бу сиёсий фойе қисмининг музокаралардан ҳам муҳимроқ бўлиб қолаётганини кўрсатади.
Крим масаласида ҳам аниқлик йўқ: Путин санкцияларнинг бир қисмини бекор қилиш ва Қримнинг Россияга тегишли эканини расман эътироф этишни талаб қилгани айтилмоқда. Reuters таъкидлашича, бу тан олиш ким томонидан — фақат АҚШми ёки бутун Ғарб ва Киев томонидан ҳам — амалга оширилиши лозим экани очиқ қолмоқда.
Учрашувлар фонида умумий манзара қуйидагича чизилмоқда: Россия Донецк ва Луҳанск бўйича украин қўшинларини чиқаришни талаб қилади, эвазига Запорижжя ва Херсон фронтини ҳозирги ҳолатида «музлатиш»га рози. Шу билан бирга, Суми шимоли ҳамда Харкивнинг шимоли-шарқида рус қўшинлари эгаллаб турган айрим ҳудудларни қайтаришга тайёрлиги тилга олинди, деб ёзди reuters.com.
Майдончадaги ҳозирги баланс: DeepState лойиҳаси ҳисоб-китобига кўра, Россия Суми ва Харкивда жами тахминан 440 км² атрофида майдонни назорат қиляпти, Украина эса Донбассда 6600 км² га яқин ҳудудни қўлда ушлаб турибди.
Москва яна икки сиёсий талаби ҳақида ҳам ишора бергани айтилди: рус тилига расмий мақом бериш ва Рус православ черкови (Украина православ черкови, Москва патриархати) фаолиятига тўсқинликсиз шароит яратиш. Бу бандлар гуманитар-ҳуқуқий блокни ҳам музокара марказига олиб кирмоқда.
Трамп Fox News’га берган интервюда «ҳаммаси эндиликда президент Зеленскийга боғлиқ»лигини айтди. FT маълумотига кўра, у Зеленский ва Европа етакчилари билан қўнғироқда Киев ўз ерлари ҳақида мустақил қарор қабул қилиши кераклигини урғулаган.
Шу билан бирга, Reuters манбаси Зеленский фронтни музлатиш эвазига Донбассдан воз кечиш таклифини телефон мулоқотида рад этганини айтди. Президент бу мавзуда омма олдида тўхталмаган бўлса-да, аввалроқ «ўз ерларини босқинчига совға қилмаслик» ҳақида кескин баёнот берган эди.
Трампнинг риторикасидаги ўзгариш — «вақтинчалик сулҳлар эмас, тинчлик шартномаси керак» деган нуқта — Кремл учун қулай, дея баҳоланди. CNN мухбири Клер Себастьян фикрича, бу ёндашув жанглар тўхтамаган ҳолда ҳам музокараларни давом эттириш имконини кенгайтиради. Россия Хавфсизлик кенгаши раиси ўринбосари Дмитрий Медведев эса «аввалдан шарт қўймасдан, махсус операция давомида ҳам мулоқот ўтказиш мумкинлиги»ни «муҳим натижа» сифатида кўрсатди.
Европада эса бошқа чизиқ: Италия бош вазири Жоржиа Мелони Анкориждан кейинги «энг қизиқ янгилик» сифатида Украинага хавфсизлик кафолатлари ғоясини тилга олди — НАТО Шартномасининг 5-моддасидан «илҳомланган», аммо тўғридан-тўғри НАТО рамкасидан ташқари механизм, деб изоҳ берди. AFP дипломатик манбасига кўра, АҚШ таклиф қилаётган «5-моддага ўхшаш, лекин НАТОсиз» формат «тахминан Москва билан келишилган»; шунга ўхшаш маълумотни «Украинская правда» манбаси ҳам қувватлаган.
Яқин кун тартиби ҳам аниқ: 18 август куни Вашингтонда Зеленский — Трамп — ЕИ вакиллари учрашуви режада. Урсула фон дер Ляйен ташрифни тасдиқлади, Франция президенти Эммануэл Макрон ҳам қўшилиши кутилмоқда. CNN ёзишича, Трамп Анкориждан «Путин уч томонлама форматга рози» деган ишонч билан қайтган. Бироқ Кремл томонидан Юрий Ушаков «бу масала Анкорижда кўтарилмаган»ини айтди — бу ҳам ўзгача сигнал.
Фронтдаги вазият эса ўзгарувчан: Зеленский «яқин кунларда душман босим ва зарбаларни кучайтириши мумкин»лигини билдириб, буни музокара олдидан «сиёсий фон яратиш» уринишлари билан боғлади. У Донецк йўналишида, жумладан, Добропиля — Покровск чизиғида сўнгги икки кунда украин қўшинлари илгарилаётганини қайд этди; август ўрталарида эса Россия армияси Покровскнинг шимоли-шарқида мудофаа чизиғини ёриб ўтгани ҳақида хабарлар чиққан эди.
Хулоса: ҳозирги дастлабки «контур» — Донбасс бўйича кескин сиёсий баҳо, Қрим статуси, санкциялар ва хавфсизлик кафолатлари атрофидаги усти очиқ саволлар. Қайси йўл харитаси танланишидан қатъи назар, ҳар қандай келишув инсоний омил, назорат механизмлари ва ҳақиқий кафолатлар билан қопланмаганича, барқарорликка айланиши қийин. Энди эътибор — Вашингтондаги учрашув ва ундан кейин келадиган расмий баёнотларда.
