Xitoy o‘z iqtisodiyotini G‘arbdan himoya qilishga harakat qilmoqda

^{Foto: Alvaro Bernis}
2000 yilda Xitoy juda oz sonli mamlakatlarning eng yirik savdo sherigi edi. Hozirda u 60 dan ortiq mamlakatning eng yirik hamkori hisoblanadi. Bu haqda The Economist ma’lumot berdi.

1985—2015 yillarda Xitoyning Amerikaga mahsulot eksporti 125 baravarga oshdi. 2001 yildan 2020 yilgacha qisman bog‘liq bo‘lgan ishlab chiqarish natijasida Xitoyda yalpi ichki mahsulotning o‘sishi kishi boshiga o‘rtacha 8 foizdan oshdi.

Ammo Xitoy hukumati qanday foyda bo‘lishidan qat’i nazar, globallashuvdan butunlay rozi bo‘lmagan.

Prezident Sining fikricha, Xitoy liberal demokratik davlatlarga, jumladan, Yevropa va Yaponiyaga, ayniqsa, Amerikaga haddan tashqari qaram bo‘lib qolgan.

Xavflardan biri shundaki, G‘arb 2007—2009 yillardagi moliyaviy inqirozga o‘xshash yana bir iqtisodiy sekinlashuvni boshdan kechirishi, Xitoy tovarlari va xizmatlariga talabni kamaytirishi mumkin.

Rossiyaga qarshi sanksiyalardan ko‘rinib turibdiki, G‘arb davlatlari Xitoyni zaiflashtirish uchun o‘z iqtisodiy kuchlaridan foydalanishi mumkin.

Bunday xavf-xatarlarning oldini olish uchun prezident Si Xitoyning jahon iqtisodiyotidagi o‘rnini o‘zgartirmoqchi.

Birinchisi, hukumat strategik deb hisoblagan tarmoqlarda — texnologiya va energiya — hech kim Xitoyning iqtisodiy yuksalishiga to‘sqinlik qilolmasligi uchun boshqaruv pozitsiyasini yaratishdir.

Xitoy global ta’minot zanjiridagi hal qiluvchi roli uning avtokratik tizimini xorijiy hujumlardan himoya qilishga yordam berishini biladi.

Ikkinchi maqsad Xitoyning savdo va moliya sohasidagi potensial dushman bo‘lgan G‘arb hamkorlariga kamroq tayanishi va o‘z vataniga yaqinroq bo‘lgan yangi hamkorliklarni rivojlantirishdir.

^{Foto: Alvaro Bernis}
Xitoy G‘arb chetlab o‘tgan Rossiya bilan ishtiyoq bilan do‘stlashdi. Shuningdek, u jahon yalpi ichki mahsulotining deyarli uchdan bir qismini tashkil etuvchi Osiyoning 15 mamlakati ishtirokidagi ancha sayoz, ammo keng ko‘lamli savdo bitimiga ham qo‘shildi.

Janubi-Sharqiy Osiyodagi siyosatchilar, biznes rahbarlari va boshqalar o‘rtasida shu yil boshida e’lon qilingan so‘rovnoma qatnashchilarining 77 foizi Xitoyni mintaqadagi eng nufuzli iqtisodiy kuch deb atagan.

Shunga qaramay, yirik G‘arb iqtisodiyotlari Xitoyga ta’sir o‘tkazishda davom etmoqda.

Xitoy bilan eng yaqin iqtisodiy aloqalarga ega bo‘lgan davlatlar hali ham G‘arbda yoki G‘arbga yo‘naltirilgan: Amerika, Janubiy Koreya, Singapur, Germaniya va Yaponiya.

Prezident Si hukmronligi davrida esa aksariyat G‘arb davlatlarining iqtisodlari Xitoy bilan chambarchas bog‘lanib qolgan. Misol uchun, Germaniyaning Xitoydagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalari ikki baravar ko‘paygan.

Xitoylik uzoq muddatli sarmoyadorlar Avstraliyaga yalpi ta’sirini ikki baravar oshirdi. Ayni paytda Xitoyning Indoneziya va Rossiya kabi o‘z ta’sir doirasiga tushishi kutilayotgan davlatlar bilan aloqalari zaiflashdi.

Xitoyning eksport tarmoqlari ham o‘z mahsulotlariga bo‘lgan G‘arb talabiga juda bog‘lanib qolmoqda. Xitoy bilan yaqinroq savdo aloqalarini rivojlantirmoqchi bo‘lgan davlatlar Amerika, Yevropa va Yaponiyaning ulkan bozorlarini almashtirish uchun juda kichik.

Bir vaqtning o‘zida ko‘proq yuqori texnologiyali tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish va ularning boy mamlakatlarga emas, balki kambag‘al mamlakatlarga sotiladigan ulushi oshishini kutish qiyin.

So‘nggi yillarda Xitoy o‘z maqsadlariga xayrixoh deb hisoblagan davlatlar bilan yaqinroq moliyaviy aloqalarni rivojlantirishga harakat qilmoqda. Bunga o‘z valyutasidan xalqaro miqyosda foydalanishni targ‘ib qilishga urinish kiradi.

Maqsad Xitoyning dollarga qaramligini kamaytirishdir. Shu maqsadda Xitoy asta-sekin obligatsiyalar bozorini xorijiy investorlar uchun ochdi.

Xitoy firmalari bu yil Rossiya tovarlari importi uchun yuanda to‘lashdi, bu Rossiyaga G‘arb sanksiyalarining ta’sirini kamaytirish va yuanning xalqaro obro‘sini oshirish orqali yordam beradi.

Xitoyning o‘zini o‘zi ta’minlaydigan iqtisodiyotga intilishi, o‘z nuqtai nazaridan to‘liq muvaffaqiyatli bo‘lmadi.

Global miqyosda yuan bir nechta boshqa valyutalar uchun «langar» hisoblanadi. Markaziy bank tomonidan kelishilgan yangi yuandagi svoplar soni keskin sekinlashdi.

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, Xitoy bank tizimi Amerika bilan solishtirganda global moliyada hali ham kichik rol o‘ynaydi. “Zamin” yangiliklarini “Telegram”da kuzatib boring