AQSH prezidenti Donald Tramp Rossiya rahbari Vladimir Putin bilan Alyaskadagi muloqotdan so‘ng Yevropa yetakchilariga butun Ukraina Donbass hududini Rossiyaga topshirish bo‘yicha taklif bilan chiqqanini manbalar aytadi. Ushbu ma’lumot The New York Times'ning o‘z manbalariga suyanib bergan xabarlarida bayon etildi.
Manbalarning ta’kidlashicha, Tramp Volodimir Zelenskiy Donbassning qolgan qismini Rossiyaga topshirishga rozilik bersa, tinchlik kelishuviga tezrok erishish mumkin, degan fikrni ilgari surmoqda. Bu ssenariyga muvofiq, o‘t ochish to‘xtatilishi, shuningdek Kiyev uchun xavfsizlik kafolatlari amal qilishi ko‘zda tutilgani aytiladi. Rasmiylar bu borada hali rasmiy qaror e’lon qilmagan, ma’lumotlar manbalar orqali tarqalgani qayd etilmoqda.
Ma’lumki, Tramp 15 avgust kuni Putin bilan uchrashuv o‘tkazdi. Suhbatdan so‘ng u Volodimir Zelenskiy, YEI mamlakatlari yetakchilari, NATO bosh kotibi Mark Ryugge hamda Yevrokomissiya rahbari Ursula fon der Lyayen bilan telefon orqali muloqot qilgani xabar qilindi. Bu qo‘ng‘iroqlar, tahlilchilarga ko‘ra, siyosiy manzarani tezkor baholash va kelasi qadamlarni kelishib olishga qaratilgan izchil harakatlar sifatida ko‘rilmoqda.
Oq uyda 18 avgust kuni Tramp va Zelenskiy uchrashuvi o‘tishi rejalashtirilgan. Muzokaralar muvaffaqiyatli yakun topsa, Donald Tramp 22 avgustdayoq Rossiya va Ukraina prezidentlari ishtirokida uch tomonlama yig‘ilish tashkil etish istagini bildirgani haqida ham xabarlar bor. Bu taklif amalga oshsa, formatning mazmuni, shartlari va vaqti bo‘yicha qator texnik masalalar tezkor tarzda aniqlanishi talab etiladi.
Biroq manzara murakkab: Donbassning butun hududi masalasi siyosiy, huquqiy va gumanitar omillarni qamrab oladi. “Hudud — tinchlik” tamoyiliga oid bahslar ham ichki, ham tashqi maydonda keskin fikrlar uyg‘otishi mumkin. Kiyev uchun xavfsizlik kafolatlari qay tarzda ishlaydi, ularni kim va qanday mexanizmlar bilan ta’minlaydi — bu savollar hozircha ochiq qolmoqda.
Shu bilan birga, o‘t ochishni to‘xtatish tashabbusi hodisalar zanjiridagi eng muhim bo‘g‘inlardan biri sifatida tilga olinmoqda. Agar bu yo‘nalishda amaldagi qadamlar bosqichma-bosqich ishga tushsa, gumanitar vaziyat yengillashishi, evakuatsiya va tiklanish jarayonlari uchun “tirik koridor” ochilishi mumkin. Biroq buning barchasi tomonlar o‘rtasidagi ishonch, kafolatlar va nazorat mexanizmlari bilan bevosita bog‘liq ekani ham uqtiriladi.
Yevropa poytaxtlarida esa taklifning har bir so‘zi katta lupa bilan o‘qilayotgani aytilmoqda. Natijada, keyingi qadamlar AQSH—YEI—Ukraina o‘qi bo‘yicha qanchalik kelishilgani, shuningdek Moskva bilan muloqotda qaysi “qizil chiziq”lar saqlanishiga qarab shakllanishi kutilmoqda. Hozircha esa diqqat 18 avgustdagi Oq uy suhbatiga, undan keyin esa ehtimoliy uch tomonlama format yuzasidan chiqadigan rasmiy bayonotlarga qaratilgan.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, Donbass masalasi atrofidagi “tinchlik evaziga hudud” formulasi jiddiy muhokamalarni boshlab berdi. Manbalar bildirgan takliflar amalga oshsa-oshmasa, bugungi mulohazalar ertaga qarorga aylanishi yoki yangi savollar eshigini ochishi mumkin. Eng muhim nuqta — har qanday siyosiy chizma insoniy omil va xavfsizlik kafolatlari bilan uyg‘unlashishi shart.
