Alyaskadagi uchrashuvdan buyon ikki kun o‘tdi. Hali rasmiy bayonot berilmadi, ammo ommaviy axborot vositalari asosiy konturni belgilab bo‘lgandek tuyuladi, deb xabar berdi meduza.io.
Manbalarga ko‘ra, Moskva taklif etayotgan «paket»da Donbassni topshirish, Qrimni Rossiya hududi sifatida tan olish va ayrim sanksiyalarni olib tashlash kabi moddalar bor. Evaziga, Rossiya tomoni Sumi hamda Xarkiv oblastlarida bosib olingan hududlarni qayta berishga tayyor ekani aytilyapti, deb yozdi reuters.com.
Vladimir Putinning asosiy sharti sifatida Ukraina qo‘shinlarini Donbassdan to‘liq olib chiqish talabi tilga olindi. Bloomberg manbalariga tayanib xabar berilganidek, Donald Tramp Putin bilan suhbatdan so‘ng Zelenskiy va Yevropa yetakchilariga qo‘ng‘iroq qilib, ana shu bandni aytib o‘tgan.
Financial Times yozganidek, muzokaralarda Donbassdan voz kechish Kreml tomonining markaziy talablaridan biri sifatida ko‘rsatilgan, shu band bajarilsa, front chizig‘ining qolgan qismi «muzlatilishi» mumkinligi aytilgan. Bu esa qisman ishg‘ol etilgan Xerson va Zaporijjya mintaqalarining ayrim hududlari Rossiya nazoratida qolishi ehtimolini anglatadi.
Shu bilan birga, «asosiy sabablar» — xususan, NATOning sharqqa kengayishi kabi mavzularni kun tartibidan olib tashlash talabidan Moskva qaytmasligi ham ta’kidlandi. Bu siyosiy foye qismining muzokaralardan ham muhimroq bo‘lib qolayotganini ko‘rsatadi.
Krim masalasida ham aniqlik yo‘q: Putin sanksiyalarning bir qismini bekor qilish va Qrimning Rossiyaga tegishli ekanini rasman e’tirof etishni talab qilgani aytilmoqda. Reuters ta’kidlashicha, bu tan olish kim tomonidan — faqat AQSHmi yoki butun G‘arb va Kiyev tomonidan ham — amalga oshirilishi lozim ekani ochiq qolmoqda.
Uchrashuvlar fonida umumiy manzara quyidagicha chizilmoqda: Rossiya Donetsk va Luhansk bo‘yicha ukrain qo‘shinlarini chiqarishni talab qiladi, evaziga Zaporijjya va Xerson frontini hozirgi holatida «muzlatish»ga rozi. Shu bilan birga, Sumi shimoli hamda Xarkivning shimoli-sharqida rus qo‘shinlari egallab turgan ayrim hududlarni qaytarishga tayyorligi tilga olindi, deb yozdi reuters.com.
Maydonchadagi hozirgi balans: DeepState loyihasi hisob-kitobiga ko‘ra, Rossiya Sumi va Xarkivda jami taxminan 440 km² atrofida maydonni nazorat qilyapti, Ukraina esa Donbassda 6600 km² ga yaqin hududni qo‘lda ushlab turibdi.
Moskva yana ikki siyosiy talabi haqida ham ishora bergani aytildi: rus tiliga rasmiy maqom berish va Rus pravoslav cherkovi (Ukraina pravoslav cherkovi, Moskva patriarxati) faoliyatiga to‘sqinliksiz sharoit yaratish. Bu bandlar gumanitar-huquqiy blokni ham muzokara markaziga olib kirmoqda.
Tramp Fox News'ga bergan intervyuda «hammasi endilikda prezident Zelenskiyga bog‘liq»ligini aytdi. FT ma’lumotiga ko‘ra, u Zelenskiy va Yevropa yetakchilari bilan qo‘ng‘iroqda Kiyev o‘z yerlari haqida mustaqil qaror qabul qilishi kerakligini urg‘ulagan.
Shu bilan birga, Reuters manbasi Zelenskiy frontni muzlatish evaziga Donbassdan voz kechish taklifini telefon muloqotida rad etganini aytdi. Prezident bu mavzuda omma oldida to‘xtalmagan bo‘lsa-da, avvalroq «o‘z yerlarini bosqinchiga sovg‘a qilmaslik» haqida keskin bayonot bergan edi.
Trampning ritorikasidagi o‘zgarish — «vaqtinchalik sulhlar emas, tinchlik shartnomasi kerak» degan nuqta — Kreml uchun qulay, deya baholandi. CNN muxbiri Kler Sebastyan fikricha, bu yondashuv janglar to‘xtamagan holda ham muzokaralarni davom ettirish imkonini kengaytiradi. Rossiya Xavfsizlik kengashi raisi o‘rinbosari Dmitriy Medvedev esa «avvaldan shart qo‘ymasdan, maxsus operatsiya davomida ham muloqot o‘tkazish mumkinligi»ni «muhim natija» sifatida ko‘rsatdi.
Yevropada esa boshqa chiziq: Italiya bosh vaziri Jorjia Meloni Ankorijdan keyingi «eng qiziq yangilik» sifatida Ukrainaga xavfsizlik kafolatlari g‘oyasini tilga oldi — NATO Shartnomasining 5-moddasidan «ilhomlangan», ammo to‘g‘ridan to‘g‘ri NATO ramkasidan tashqari mexanizm, deb izoh berdi. AFP diplomatik manbasiga ko‘ra, AQSH taklif qilayotgan «5-moddaga o‘xshash, lekin NATOsiz» format «taxminan Moskva bilan kelishilgan»; shunga o‘xshash ma’lumotni «Ukrainskaya pravda» manbasi ham quvvatlagan.
Yaqin kun tartibi ham aniq: 18 avgust kuni Vashingtonda Zelenskiy — Tramp — YEI vakillari uchrashuvi rejada. Ursula fon der Lyayen tashrifni tasdiqladi, Fransiya prezidenti Emmanuel Makron ham qo‘shilishi kutilmoqda. CNN yozishicha, Tramp Ankorijdan «Putin uch tomonlama formatga rozi» degan ishonch bilan qaytgan. Biroq Kreml tomonidan Yuriy Ushakov «bu masala Ankorijda ko‘tarilmagan»ini aytdi — bu ham o‘zgacha signal.
Frontdagi vaziyat esa o‘zgaruvchan: Zelenskiy «yaqin kunlarda dushman bosim va zarbalarni kuchaytirishi mumkin»ligini bildirib, buni muzokara oldidan «siyosiy fon yaratish» urinishlari bilan bog‘ladi. U Donetsk yo‘nalishida, jumladan, Dobropilya — Pokrovsk chizig‘ida so‘nggi ikki kunda ukrain qo‘shinlari ilgarilayotganini qayd etdi; avgust o‘rtalarida esa Rossiya armiyasi Pokrovskning shimoli-sharqida mudofaa chizig‘ini yorib o‘tgani haqida xabarlar chiqqan edi.
Xulosa: hozirgi dastlabki «kontur» — Donbass bo‘yicha keskin siyosiy baho, Qrim statusi, sanksiyalar va xavfsizlik kafolatlari atrofidagi usti ochiq savollar. Qaysi yo‘l xaritasi tanlanishidan qat’i nazar, har qanday kelishuv insoniy omil, nazorat mexanizmlari va haqiqiy kafolatlar bilan qoplanmaganicha, barqarorlikka aylanishi qiyin. Endi e’tibor — Vashingtondagi uchrashuv va undan keyin keladigan rasmiy bayonotlarda.
