Hindistonda haq to‘lanmaydigan uy mehnatini e’tirof etishga qaratilgan dunyodagi eng yirik ijtimoiy sinovlardan biri amalga oshirilmoqda. Mamlakatning bir qator shtatlarida rasmiy ish joyiga ega bo‘lmagan, uy xo‘jaligini yuritish, bolalar va keksa qarindoshlarni parvarish qilish bilan band bo‘lgan uy bekalariga davlat tomonidan muntazam pul to‘lovlari ajratila boshlandi. Bu haqda BBC xabar berdi.
Gap Hindistonning kamida 12 ta shtatida amal qilayotgan maxsus pul o‘tkazmalari dasturi haqida bormoqda. Rasmiy hisob-kitoblarga ko‘ra, ushbu tashabbusdan foydalanuvchi ayollar soni 118 million nafarga yaqinlashgan. Qamrov ko‘lamiga qaralsa, bu aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha dunyodagi eng yirik loyihalardan biri hisoblanadi. E’tiborli jihati — to‘lovlar ayollar nomiga ochilgan shaxsiy bank hisob raqamlariga o‘tkaziladi va bandlikni tasdiqlash yoki mablag‘ sarfi bo‘yicha hisobot talab qilinmaydi.
Oylik to‘lov miqdori shtatlarga qarab 1000 dan 2500 hind rupiyasigacha, ya’ni taxminan 12–30 AQSH dollari atrofida o‘zgarib turadi. Bir qarashda kamdek ko‘rinsa-da, bu mablag‘ millionlab oilalar uchun, ayniqsa qishloq joylarda va kam ta’minlangan qatlamlar orasida katta ahamiyatga ega. Ko‘p hollarda ushbu pul kundalik ehtiyojlar, oziq-ovqat yoki bolalar ta’limi uchun muhim tayanch bo‘lib xizmat qilmoqda.
Iqtisodchilar va sotsiologlar ta’kidlashicha, dasturning asosiy maqsadi faqat moliyaviy yordam emas. U an’anaviy ravishda ayollar zimmasiga tushadigan, ammo yalpi ichki mahsulot va rasmiy iqtisodiy hisob-kitoblarda aks etmaydigan uy mehnatini ramziy jihatdan tan olishga qaratilgan. Xalqaro tashkilotlar ma’lumotlariga ko‘ra, uyda va oila a’zolarini parvarish qilish bilan bog‘liq haq to‘lanmaydigan ishlar ayollarning asosiy vaqtini egallab, ularning iqtisodiy imkoniyatlarini jiddiy cheklab keladi.
Dastur ishtirokchilarining ko‘pchiligi birinchi marta o‘z nomiga tushgan mablag‘ni mustaqil ravishda boshqarish imkoniga ega bo‘lganini aytmoqda. Mutaxassislar fikricha, bu holat ayollarning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi, oiladagi nufuzini kuchaytiradi va er yoki boshqa qarindoshlarga moliyaviy qaramlikni kamaytiradi.
Shu bilan birga, tashabbus jamoatchilik orasida keskin bahs-munozaralarga ham sabab bo‘lmoqda. Tanqidchilarning fikricha, bunday to‘lovlar gender rollarining an’anaviy taqsimotini mustahkamlab, ayollarni mehnat bozoriga chiqish o‘rniga uyda qolishga undashi mumkin. Ayrimlar esa dasturlar siyosiy maqsadlarda, xususan saylovoldi jarayonlarida, kambag‘allik darajasi yuqori bo‘lgan hududlarda qo‘llanilayotganidan xavotir bildirmoqda.
Hukumat vakillari esa gap qonuniy ma’noda to‘liq «uy xo‘jaligi maoshi» joriy etish haqida ketmayotganini ta’kidlaydi. Rasmiy pozitsiyaga ko‘ra, ushbu to‘lovlar mehnatga haq to‘lash emas, balki ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash chorasi sifatida baholanadi. Shunga qaramay, jamoatchilik va ommaviy axborot vositalarida «uy mehnatiga haq to‘lash» atamasi tobora ko‘proq qo‘llanilmoqda.
Mutaxassislar ta’kidlashicha, Hindiston tajribasi allaqachon boshqa davlatlar tomonidan ham diqqat bilan o‘rganilmoqda. Ko‘plab mamlakatlarda haq to‘lanmaydigan mehnatni iqtisodiy tizimda qanday hisobga olish kerakligi haqida munozaralar kuchaygan. Agar ushbu tajriba o‘zini oqlasa, u nafaqat Hindistonda, balki dunyo miqyosida ayollar mehnatini baholash va ijtimoiy siyosatga yangi yondashuvlarni shakllantirishga turtki bo‘lishi mumkin.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
Mehmon guruhidagi foydalanuvchilar ushbu nashrga izoh qoldira olmaydi.
