Asrlar davomida chapaqaylar iste’dodi haqidagi rivoyatlar xalq tafakkurida mustahkam o‘rin egallab kelgan, deb xabar berdi hi-tech.mail.ru. Leonardo da Vinchi, Eynshteyn, Napoleon va Tesla singari yorqin shaxslar ro‘yxatining chapaqay ekani haqidagi ma’lumotlar ko‘pchilikka “ijodkorlik va chapaqaylik o‘rtasida tug‘ma bog‘liqlik bor” degan qarashni shakllantirgan.
Biroq so‘nggi ilmiy tahlillar bu tasavvurlarni tubdan shubha ostiga qo‘ydi. Kornell universiteti psixologlari, xususan, professor Daniel Kasasanto rahbarligidagi guruh mingga yaqin ilmiy maqolalarni tahlil qilar ekan, faqatgina 17 tasi ushbu mavzuni xolis baholash uchun yetarli ekani aniqlandi. Ularning xulosasiga ko‘ra, chapaqaylik va ijodkorlik qobiliyati o‘rtasida hech qanday aniq ustunlik yoki tug‘ma afzallik mavjud emas.
Hatto ijodiy testlar va kasblar qatorida ham chapaqaylar ustunlikka ega emas. Meta-tahlil natijalari ko‘rsatdiki, ba’zi hollarda o‘naqaylar ijodiy muammolarni yechishda yoxud divergent fikrlashda ozgina ustunlikka ega. San’at va musiqa sohalarida chapaqaylar nisbatan ko‘proq uchrashi esa, bu sohalarda ularning ulushi jamiyatdagi ulushidan ortmasligi mumkinligini ham ko‘rsatadi.
Nega “chapaqay daho” rivoyati paydo bo‘ldi? Olimlar fikricha, statistik xatolar va eng yorqin misollarni umumlashtirish inson tafakkurining tabiiy xususiyatidir. Bir necha mashhur chapaqay rassom yoki olimdan kelib chiqib, odamlar ushbu xususiyatni barchaga umumiy deb qabul qiladi. Bundan tashqari, jamoat ongida chapaqaylarning ruhiy kasalliklarga moyilligi va bu holatning ijodkorlik bilan bog‘lanishi haqida ham noto‘g‘ri qarashlar bor.
Mutaxassislar ta’kidlaydiki, chapaqaylik na iste’dod, na qarg‘ish, balki oddiy biologik me’yordir. Chapaqaylar orasida yaqqol ijodiy ustunlik yo‘q va bu afsonalar, asosan, madaniy qoliplar va tasodifiy misollar bilan bog‘liq. “Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
Ctrl
Enter
Xato topdIngizmi
Iborani ajratib Ctrl+Enter tugmasini bosing Mavzuga oid yangiliklar
