АҚШ президенти Доналд Трамп Россия раҳбари Владимир Путин билан Аляскадаги мулоқотдан сўнг Европа етакчиларига бутун Украина Донбасс ҳудудини Россияга топшириш бўйича таклиф билан чиққанини манбалар айтади. Ушбу маълумот The New York Times’нинг ўз манбаларига суяниб берган хабарларида баён этилди.
Манбаларнинг таъкидлашича, Трамп Володимир Зеленский Донбасснинг қолган қисмини Россияга топширишга розилик берса, тинчлик келишувига тезрок эришиш мумкин, деган фикрни илгари сурмоқда. Бу сценарийга мувофиқ, ўт очиш тўхтатилиши, шунингдек Киев учун хавфсизлик кафолатлари амал қилиши кўзда тутилгани айтилади. Расмийлар бу борада ҳали расмий қарор эълон қилмаган, маълумотлар манбалар орқали тарқалгани қайд этилмоқда.
Маълумки, Трамп 15 август куни Путин билан учрашув ўтказди. Суҳбатдан сўнг у Володимир Зеленский, ЕИ мамлакатлари етакчилари, НАТО бош котиби Марк Рюгге ҳамда Еврокомиссия раҳбари Урсула фон дер Ляйен билан телефон орқали мулоқот қилгани хабар қилинди. Бу қўнғироқлар, таҳлилчиларга кўра, сиёсий манзарани тезкор баҳолаш ва келаси қадамларни келишиб олишга қаратилган изчил ҳаракатлар сифатида кўрилмоқда.
Оқ уйда 18 август куни Трамп ва Зеленский учрашуви ўтиши режалаштирилган. Музокаралар муваффақиятли якун топса, Доналд Трамп 22 августдаёқ Россия ва Украина президентлари иштирокида уч томонлама йиғилиш ташкил этиш истагини билдиргани ҳақида ҳам хабарлар бор. Бу таклиф амалга ошса, форматнинг мазмуни, шартлари ва вақти бўйича қатор техник масалалар тезкор тарзда аниқланиши талаб этилади.
Бироқ манзара мураккаб: Донбасснинг бутун ҳудуди масаласи сиёсий, ҳуқуқий ва гуманитар омилларни қамраб олади. “Ҳудуд — тинчлик” тамойилига оид баҳслар ҳам ички, ҳам ташқи майдонда кескин фикрлар уйғотиши мумкин. Киев учун хавфсизлик кафолатлари қай тарзда ишлайди, уларни ким ва қандай механизмлар билан таъминлайди — бу саволлар ҳозирча очиқ қолмоқда.
Шу билан бирга, ўт очишни тўхтатиш ташаббуси ҳодисалар занжиридаги энг муҳим бўғинлардан бири сифатида тилга олинмоқда. Агар бу йўналишда амалдаги қадамлар босқичма-босқич ишга тушса, гуманитар вазият енгиллашиши, эвакуация ва тикланиш жараёнлари учун “тирик коридор” очилиши мумкин. Бироқ бунинг барчаси томонлар ўртасидаги ишонч, кафолатлар ва назорат механизмлари билан бевосита боғлиқ экани ҳам уқтирилади.
Европа пойтахтларида эса таклифнинг ҳар бир сўзи катта лупа билан ўқилаётгани айтилмоқда. Натижада, кейинги қадамлар АҚШ—ЕИ—Украина ўқи бўйича қанчалик келишилгани, шунингдек Москва билан мулоқотда қайси “қизил чизиқ”лар сақланишига қараб шаклланиши кутилмоқда. Ҳозирча эса диққат 18 августдаги Оқ уй суҳбатига, ундан кейин эса эҳтимолий уч томонлама формат юзасидан чиқадиган расмий баёнотларга қаратилган.
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, Донбасс масаласи атрофидаги “тинчлик эвазига ҳудуд” формуласи жиддий муҳокамаларни бошлаб берди. Манбалар билдирган таклифлар амалга ошса-ошмаса, бугунги мулоҳазалар эртага қарорга айланиши ёки янги саволлар эшигини очиши мумкин. Энг муҳим нуқта — ҳар қандай сиёсий чизма инсоний омил ва хавфсизлик кафолатлари билан уйғунлашиши шарт.
