Ўзбекистонда долларнинг тушиши ва сўм мустаҳкамланиши ортида нима ётибди?

Жорий йилнинг июнь ойида валюта бозорида кутилмаган ўзгаришлар кузатилди: 5 июнь куни 1 АҚШ доллари 12 831 сўмни ташкил этган бўлса, 23 июнда расмий курс 12 496 сўмгача пасайди. Ҳисоб-китобларга кўра, сўм бу даврда 2,6 фоизга мустаҳкамланди. Лекин айрим мутахассислар буни сўмнинг эмас, балки долларнинг глобал миқёсда қадрсизланиши билан изоҳламоқда.

Доллар тушиши ва ташқи савдо таъсири

Ўзбекистондаги доллар курсига таъсир қилувчи энг муҳим омиллардан бири – мамлакатнинг ташқи савдоси ҳисобланади. Жорий йил январь–апрель ойларида республика экспорти 11,9 миллиард долларга етиб, ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 35,1 фоизга ошди. Бу ўсишнинг катта қисмини (46,1 фоизи) олтин савдоси ташкил этди. Олтин экспорти ҳажми 5,55 миллиард долларга етган бўлиб, бу ўтган йилга нисбатан 62,3 фоизга кўп. Бунда жаҳон бозорида олтин нархининг ошгани катта роль ўйнади – 23 июнь ҳолатига кўра, 1 унсия олтин 3 376 долларга етди.

Шу билан бирга, хориждан юборилаётган пул ўтказмалари ҳам ўсиб бормоқда. 2025 йилнинг биринчи чорагида меҳнат муҳожирлари юборган маблағлар 32 фоизга кўпайиб, 3,3 миллиард долларни ташкил қилди. Бу ҳолат мамлакат ички бозорида доллар таклифининг ортишига хизмат қилмоқда.

Инвестициялар ва валюта бозоридаги тенденциялар

Ўзбекистонга кириб келаётган тўғридан-тўғри ва бошқа хорижий инвестициялар миқдори ҳам доллар таклифини кўпайтирувчи муҳим омиллардан бири бўлиб қолмоқда. Масалан, 2025 йилнинг январь–март ойларида мамлакатда умумий инвестициялар ҳажми 6,1 миллиард долларга етди ва бу ўтган йилга нисбатан 10 фоизга ошган.

Шу билан бирга, глобал иқтисодиётдаги ноаниқликлар, АҚШдаги сиёсий беқарорлик, геосиёсий зиддиятлар ва ташқи савдодаги тўсиқлар туфайли доллар халқаро миқёсда заифлашмоқда. 2025 йил бошидан бери АҚШ доллари индекси асосий валюталарга нисбатан қарийб 9,1 фоизга пастлади. Натижада, евро, швейцария франки, Россия рубли ва бошқа қатор валюталар долларга нисбатан мустаҳкамланди.

Экспертлар баҳоси: сўм мустаҳкамланяптими ёки доллар заифлашмоқда?

Иқтисодчи Юлий Юсупов бу тенденцияни сўм мустаҳкамланиши эмас, долларнинг заифлашуви сифатида баҳолаш лозимлигини айтади. Чунки Ўзбекистоннинг асосий савдо ҳамкорлари АҚШ эмас, балки Хитой, Россия ва Европа давлатлари. Шу сабаб сўмнинг реал қадри бу мамлакатлар валюталарига нисбатан инфляция даражасида шаклланади.

Доллар пасайишининг аҳолига таъсири

Доллар курси ошганда, одатда мамлакатда инфляция кучайиб, нарх-наво ўсади. Бироқ бугунги шароитда АҚШ доллари нафақат сўмга, балки дунёдаги кўплаб валюталарга нисбатан ҳам арзонлашмоқда. Бу эса Ўзбекистонда инфляциянинг пасайиши, импорт маҳсулотлари ва истеъмол товарлари нархининг тушишига олиб келиши мумкин. Сўм мустаҳкамланиши аҳоли харид қобилияти ошишига хизмат қилади.

Иқтисодиётдаги барқарорлик аҳоли ва бизнеснинг инфляцион кутилмаларини пасайтиради. Бу эса ўз навбатида, аҳолининг долларга боғлиқлик даражасини камайтиради ва иқтисодиётда долларлашувни секинлаштиради.

Алмашув курси режими ва прогнозлар

Ўзбекистон 2017 йил сентябрдан буён эркин сузувчи алмашув курси режимида ишлаяпти. Бу тизимда расмий курс ҳар куни валюта биржасидаги талаб ва таклифга кўра шаклланади. Марказий банк курсни олдиндан башорат қилишнинг қийин эканини таъкидлайди, чунки у кўплаб ташқи ва ички омилларга боғлиқ.

Бюджет ва халқаро агентликлар эса ўз прогнозларини тақдим этишда давом этади. Мисол учун, 2025 йилги давлат бюджети параметрларида доллар курси 13 250 сўм, 2026 йилда 13 725 сўм, 2027 йилда эса 14 150 сўм деб белгиланган. S&P агентлиги эса 2025 йил охирига бориб 1 доллар 13 650 сўм, 2027 йилда эса 15 000 сўмгача ошишини тахмин қилмоқда.

Доллар курсидаги ўсишлар ва сўм қадрсизланиши

Доллар курси ошиши миллий валютанинг қадрсизланишига олиб келади. Молия вазирлиги ҳисоб-китобларига кўра, курсдаги ҳар 100 сўмлик ўсиш давлат бюджети харажатларини 240 миллиард сўмга оширади. 2024 йилда сўм долларга нисбатан 4,7 фоизга қадрсизланган бўлса, 2025 йилда ҳам 5 фоизга яқин инфляция кутилмоқда.

Якуний хулоса

Ўзбекистонда долларнинг тушиши ва сўм мустаҳкамланиши ортидаги омиллар кўп. Бунинг ортида мамлакатнинг ташқи савдо мувозанати, олтин ва пул ўтказмалари, инвестициялар, халқаро валюта бозорларидаги тенденциялар, бюджет ва халқаро ташкилотлар прогнозлари каби омиллар ётибди. Мазкур жараёнлар аҳоли ва иқтисодиётга турли таъсирлар кўрсатмоқда. «Замин»ни Telegram’да ўқинг!