Yaqinda o‘tkazilgan ilmiy tadqiqot natijalariga ko‘ra, erkaklar miyasi yosh o‘tishi bilan ayollarnikiga nisbatan tezroq kichrayadi va ko‘proq sohalarda hajmini yo‘qotadi. Bu haqda Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalida chop etilgan maqolada ma’lum qilindi. Ilmiy jamoa olib borgan izlanishlar miya qarishi jarayonidagi jinsiy farqlarga yana bir bor oydinlik kiritdi.
Olimlarning ta’kidlashicha, bu holat erkaklar organizmida qarish jarayoni ayollarga nisbatan tezroq kechishini, shuningdek, ularning umr davomiyligi qisqarroq bo‘lishini anglatadi. Bu, shubhasiz, umumiy sog‘liq, hayot tarzi va irsiy omillar bilan ham bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Shu bilan birga, ilmiy manbalar ayollarda Altsgeymer kasalligi ko‘rsatkichi erkaklarga nisbatan ikki baravar yuqori ekanini eslatadi. Ilgari bu holat keksalikning tabiiy ta’siri bilan izohlangan bo‘lsa, yangi tadqiqot bu fikrni shubha ostiga qo‘ydi. Olimlar fikricha, bu kasallik yoshga emas, balki miya tuzilishi, gormonal va biologik farqlarga ko‘proq bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Mutaxassislar tadqiqot doirasida 4726 nafar ishtirokchining umumiy hisobda 12 500 dan ziyod miya tasvirlarini magnit-rezonans tomografiya (MRT) yordamida tahlil qilgan. Har bir ishtirokchi kamida ikki marta, o‘rtacha uch yillik interval bilan tekshiruvdan o‘tgan.
Olingan ma’lumotlar erkaklarda miyaning bir qator muhim qismlari — ayniqsa harakatlar, og‘riq va harorat sezgisini qayta ishlovchi postmarkaziy po‘stloq sohalari — tezroq hajmini yo‘qotishini ko‘rsatdi. Aniq hisob-kitoblarga ko‘ra, ushbu qismlardagi to‘qima yil davomida erkaklarda o‘rtacha 2 foizga, ayollarda esa 1,2 foizga qisqargan.
Olimlar bu natijalar miyaning plastikligi, ya’ni yangi ma’lumotlarni o‘zlashtirish qobiliyati bilan ham bog‘liq bo‘lishi mumkinligini ta’kidlashmoqda. Erkaklarda stress, turmush bosimi yoki xromosomal farqlar miyaning ayrim tuzilishlariga kuchliroq ta’sir ko‘rsatishi ehtimoli bor.
Bundan tashqari, tadqiqot jamoasi ta’kidlashicha, ayollar miyasidagi ayrim himoya mexanizmlari — xususan, gormonlar bilan bog‘liq faoliyat — hajmning tez kamayishini ma’lum darajada to‘xtatib turadi. Shuning uchun ham ular qarilikka chidamliroq bo‘lishi mumkin.
Shunday qilib, yangi tadqiqot erkak va ayol miyasidagi biologik farqlar nafaqat tug‘ma, balki hayot tarzi va tashqi ta’sirlar bilan ham shakllanishini ko‘rsatdi. Olimlar miya salomatligini saqlash uchun har ikki jins vakiliga ham faol hayot tarzi, to‘g‘ri ovqatlanish va mental faollikni tavsiya qilmoqda.
Yakuniy xulosa aniq: inson miyasi yosh bilan o‘zgarishi tabiiy jarayon, ammo uning tezligi ko‘p jihatdan insonning hayot uslubiga bog‘liq.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
