Россия уруш ўртасида армияда кенг ислоҳот бошлади. Бунга сабаб нима?

^{Фото: Сергей Фадеичев / AP / Scanpix / LETA}
Россия мудофаа вазири Сергей Шойгу вазирликнинг кенгайтирилган йиғилишида мамлакат армиясида кенг ислоҳотлар ўтказилишини маълум қилди. Бу воқеа ўз-ўзидан Россия ҳарбий қўмондонлигининг Россия-Украина уруши даврида йўл қўйган, бутун дунё кўрган хатоларини амалда тан олишидир.

Шойгунинг ҳисоботининг бир нечта қисми армия сонининг яқинлашиб келаётган кўпайишига бағишланган (Украина билан жанг қилиш учун унинг сони камлиги кўриниб қолди).

— Армиядаги ҳарбий хизматчиларнинг (шартнома бўйича хизмат қилаётганлар, муддатли ҳарбий хизматчилар ва сафарбар қилинганлар) максимал миқдори 1 миллион 150 мингдан бир ярим миллионга оширилиши белгиланди. Август ойида ҳам Путин армия сонини 140 мингга кўпайтирганди. Шу тариқа, Украинадаги уруш бошлангандан буён Россия армияси сони жами деярли 490 мингга кўпайтирилди.

— Шартнома бўйича хизмат қилувчи ҳарбий ходимлар сони 290 мингга кўпайтирилиб, 695 мингга етказилиши белгиланди. 2022 йил охиригача, Россия армиясида 521 минг шартномавий ҳарбий хизматчилар бўлиши ва Шойгунинг сўзларига кўра, улар сафарбар қилинганларни қисман алмаштириши режалаштирилди (вазир алмаштириш механизми қандай бўлишини айтмаган).

— Бешта янги мотоўқчи ва десант дивизияси ҳамда армия корпуси тузиш, шунингдек, дивизия таркибига ўндан ортиқ бригадаларни киритиш тўғрисида қарор қабул қилинди (бу улардаги ҳарбий хизматчилар сони икки-уч баравар кўпайишини англатади). Шунингдек, бир нечта янги авиация полклари ва бригадалари ҳамда бешта янги артиллерия дивизиясини ташкил этиш режалаштирилди.

Кўриниб турибдики, Россия Федерациясининг ҳозиргача сафарбар қилинган фуқаролари ва ислоҳотлардан кейин шартнома бўйича аскарликка олинганлар айнан шу янги бўлинмалар таркибига киради. Ҳозирда мавжуд бўлинмалар, ҳатто уларнинг штати кўпайтирилган тақдирда ҳам юз минглаб янги аскарларни ўзлаштира олмайди.

Бундан ташқари, чақирув ёши ҳам «босқичма-босқич» ўзгартирилади. Чақирув ёши 18 дан 21 ёшга оширилади, бироқ чақирув ёши чегараси 27 ёш ўрнига 30 ёш этиб белгиланади. Бу ғоя қандай амалга оширилиши ҳозирча номаълум.

Ҳозиргача сафарбар қилинган 300 минг киши Шойгу айтган 490 минг кишидан кам. Демак, сафарбарликнинг янги тўлқини юз берадими?

Шойгунинг баёноти буни бевосита англатмайди. Чунки гап армиянинг ҳақиқий сони ҳақида эмас, балки максимал миқдори ҳақида кетмоқда. Армиянинг максимал миқдори эса ташкилий ва ҳисоб-китоб ўлчови бўлиб, у ҳукумат армия хизматчиларининг харажатларини (ҳарбий маошлар, имтиёзлар, нафақалар, озиқ-овқат, кийим-кечак, техника ва бошқалар) молиялаштириш учун қанча маблағ ажратиш кераклигини билиши учун лозим. Бошқача айтганда, яқин келажакда Россия армиясида ҳақиқатан ҳам бир ярим миллион киши хизмат қилиши факт эмас.

Армиянинг доимий таркиби сони кўпайиши асосан кузги сафарбарлик даврида хизматга қабул қилинганлар ва қисман янги шартнома бўйича аскарликка олинганлар ҳисобига содир бўлади. Тўғри, бу манбалар 490 минглик ўсиш учун етарли бўлиши бўлмаслиги ҳозирча номаълум.

— Ҳозир айнан қанча инсон сафарбар қилингани ноаниқ. Расмийлар 300 минг киши ҳақида гапирмоқда, лекин аслида ҳақиқий миқдор бошқача бўлиши ҳам мумкин. Путиннинг сафарбарлик ҳақидаги фармонида қайд этилган рақамлар яширилган.

— Баъзи сафарбар қилинганлар, ҳалок бўлган, жароҳатланган ва қисқа муддатли шартномаларни бекор қилган ходимлар ўрнини тўлдириш учун ҳаракатдаги фаол бўлинмаларга юборилган. Бу йўқотишлар ҳажми қанчалик катталиги номаълум, аммо шуниси аниқки, уларнинг ўрнини тўлдириш учун юборилган сафарбар қилинганлар армиянинг мунтазам сонини оширмайди.

— Шу билан бирга, ушбу йўқотишларнинг бир қисми сафарбар қилинганлар билан эмас, балки уруш бошланганидан кейин шартнома имзолаган ҳарбий хизматчилар томонидан ҳам қопланди (эҳтимол, уларнинг сони бир неча ўн минглаб бўлган). Шойгу айтган шартномавий ходимлар сони кўпайтирилиши режаси, янги шартномалар тузиш жараёнини тезлаштириши эҳтимоли катта. Бошқача айтганда, бу ерда аниқ мувозанатга эришиш мумкин эмас.

Юқорида айтилгандек ёки бошқача бўлган тақдирда ҳам буларнинг бари сафарбарликнинг «янги тўлқини» бўлмаслигини англатмайди. Расмий маълумотларга кўра, Украина қуролли кучлари ва Украинанинг бошқа куч тузилмалари шахсий таркиби сони ёзда бир миллиондан ошди. Демак, Украина қўшинлари ҳали ҳам фронтда жанг қилаётган Россия қўшинларига нисбатан сон жиҳатдан устунликка эга.

Шунингдек, Украина ҳамон сафарбарликни давом эттирмоқда. Бундан ташқари, Россия армияси доимий катта йўқотишларга учраяпти, шу сабаб бир неча ойдан кейин рус армияси яна тирик кучларнинг кескин танқислиги муаммосига дуч келиши мумкин.

Россия қўмондонлиги юз минглаб янги шартномавий ходимларни қаердан топмоқчи?

Афтидан, муддатли ҳарбий хизматга чақирилганлар орасидан. Ҳукумат чақирувдан сўнг муддатли ҳарбий хизматни ўтамасданоқ, дарҳол армия шартномасини тузишга рухсат беришни режалаштирмоқда.

Шойгу шартномавий ҳарбий хизматчилар сонини деярли 300 мингга кўпайтиришни мақсад қилган. Ҳар бир чақирув даврида эса армияга (қишки ва баҳорги) 120-130 минг (йилига 240-260 минг) янги ҳарбий хизматчи жалб қилинади.

Муддатли ҳарбий хизматчиларни шартнома бўйича аскарга айлантириш нимага керак?

Уларни урушга юбориш мумкин бўлиши учун.

Ҳозирда Россияда муддатли ҳарбий хизматчиларнинг жанговар ҳаракатларда иштирок этишига яширин тақиқ мавжуд. У қонунларда ёзилмаган ва баъзида бузилиб ҳам туради (энг машҳур мисоллардан бири — бу чўкиб кетган Москва крейсеридаги муддатли ҳарбий хизматчилар). Лекин бу тизимли равишда юз бермайди, акс ҳолда резонанс анча юқори бўлар эди.

Агар муддатли ҳарбий хизматчилар оммавий равишда шартнома имзолай бошласа, бу қўмондонликка уларни Украинага жўнатиш учун кенг имкон яратади.

Нега ҳукумат ҳарбий хизматга чақирилиш ёшини ўзгартирмоқчи?

Эҳтимол, бу ерда ҳам худди шу мақсадда — уруш зонасига кўпроқ муддатли ҳарбий хизматчи юбориш учун.

— Биринчидан, 21 ёшдан ошганларни урушга юбориш, мактабни эндигина битирганларни урушга жўнатишдан осонроқ (ижтимоий маънода). Бу жамиятда камроқ норозилик келтириб чиқаради.

— Иккинчидан, сўнгги ўн йилликлардаги туғилиш даражасининг ўзгариши сабабли, 18 ёшдан 27 ёшгача бўлган ҳозирги чақирилувчилар, 21 ёшдан 30 ёшгача бўлган потенциал чақирилувчилардан деярли 330 мингга камроқ. Тўғри, яқин йилларда бу ўзгариш таъсири барибир заифлашади ва 1990-йиллар ўрталари ва 2000-йиллар бошида туғилган кичик авлод ҳарбий чақирув ёшида бўлади.

Россия армиясида яна қандай ўзгариш юз берди?

Россия ҳукумати марказлари Москва ва Санкт-Петербургда бўлган иккита ҳарбий округни қайта тузишга қарор қилди (улар 2010 йилгача мавжуд бўлганди). Бу ҳам, эҳтимол, хатоларни тузатиш учун қилинган қадам: штаб-квартираси Санкт-Петербургда жойлашган Ғарбий ҳарбий округ қўшинлари 2022 йилда энг жиддий мағлубиятларни қабул қилди (улар баҳорда Харкив, Черниҳив ва Суми областларида, ёзда ва кузда Балаклия ва Изюм ҳудудида жанг қилди; иккала жанг ҳам оғир мағлубиятлар, чекиниш ва техникалардаги катта йўқотишлар билан якунланди).

Ислоҳот икки пойтахт минтақасида жойлашган «элита» қўшинларни бошқаришни янада самаралироқ қиладими ёки йўқ, буни айтиш қийин. “Замин” янгиликларини “Telegram”да кузатиб боринг