Ko‘pchilik firibgarlarga ishonib qolgan odamlarni sodda yoki ishonuvchan deb hisoblaydi. Lekin bu mutlaqo noto‘g‘ri xulosa. Aslida, firibgarlar inson psixologiyasini juda chuqur o‘rgangan bo‘ladi va his-tuyg‘ular orqali harakat qilishni yaxshi biladi. Ular mantiqqa emas, miyada avtomatik ishlaydigan reaksiyalarga zarba beradi.
Muammo shundaki, har bir insonda ma’lum “hissiy ilgaklar” mavjud. Ular bolalikda shakllanadi, tarbiya, muhit va hayotiy tajriba ta’sirida neyron aloqalarga aylanadi. Firibgarlar aynan shu nuqtalarni aniq topib, bosim o‘tkazadi.
Qo‘rqitish orqali boshqarish
Eng ko‘p ishlatiladigan usul — tahdid. “Hozir pul o‘tkazmasangiz, sizga ish ochiladi”, “huquqni muhofaza qilish organlariga xabar beramiz” kabi iboralar miyani stress holatiga tushiradi. Bu paytda inson bolalikdagi holatga qaytganday bo‘ladi: jazodan qochish uchun tezkor itoat qilish mexanizmi ishga tushadi. Katta bo‘lgan odam ham shu avtomatik dasturga bo‘ysunadi.
Salbiy oqibatlar qo‘rquvi
Miya xavfni ko‘rganda “omon qolish rejimi”ni yoqadi. Katta qarz, sud, qamoq yoki butun hayotga ta’sir qiluvchi muammo haqida gap ketganda, inson mantiqni emas, qutqarish variantini qidiradi. Shu paytda “yaxshi niyatli yordamchilar” paydo bo‘lib, pul evaziga muammoni hal qilib berishni taklif qiladi. Miya esa: “Hozir ber, keyin tinch yashaysan”, deb ishontirib qo‘yadi.
Vakolatli ohang ta’siri
Agar kimdir rasmiy, qat’iy va ishonchli ovozda gapirsa, miya uni obro‘li shaxs deb qabul qiladi. Bolaligida bosim, baqiriq va buyruq bilan tarbiyalangan odamlarda bu ta’sir yanada kuchli bo‘ladi. Ularga “shunday qilish kerak” deyishsa, qarshilik qilish qiyinlashadi.
O‘ziga xoslik illyuziyasi
“Siz maxsus tanlandingiz”, “bunday imkoniyat har kimga ham berilmaydi”, “siz omadli insonsiz” kabi gaplar insonning o‘z-o‘ziga bo‘lgan munosabatiga ta’sir qiladi. Hech kim o‘zini oddiy deb hisoblashni yoqtirmaydi. Shuning uchun ham “yo‘q” deyish qiyinlashadi. Keyin esa ma’lum bo‘ladiki, xuddi shu “maxsus taklif” minglab odamlarga yuborilgan.
Agar inson bolaligidan tanqidiy fikrlashga o‘rgatilmagan bo‘lsa, doim bosim ostida qaror qabul qilgan bo‘lsa, o‘zini past baholasa — u firibgarlar uchun oson nishonga aylanadi. Lekin yaxshi xabar bor: bu holatni o‘zgartirish mumkin.
Miya plastik. Neyron aloqalarni qayta shakllantirish mumkin. Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish, hissiy reaksiyalarni anglash va ongli to‘xtab qaror qabul qilishni o‘rganish orqali firibgarlarning “ilgaklari” ishlamay qoladi.
Qisqasi, muammo sizda emas. Lekin yechim — aynan sizda.
“Zamin”ni Telegramʻda oʻqing!
Mehmon guruhidagi foydalanuvchilar ushbu nashrga izoh qoldira olmaydi.
